آزادی و موسیقی

یان بوروما

برگردان علی محمد طباطبایی

 

کره شمالی که به طور رسمی جمهوری دموکراتیک خلق کره نامیده می شود یکی از مستبدانه ترین، بسته ترین و شرورانه ترین دیکتاتوری ها است و شاید آخرین نمونه ی زنده از تمامیت خواهی ناب که منظور از آن نظارت حکومت بر هرجنبه ای از زندگی انسان است. آیا یک چنین مکانی جایگاه مناسبی برای اجرای موسیقی توسط یک ارکستر غربی است؟ آیا می توان ارکستر فیلارمونیک نیویورک را به تصور درآورد که با تشویق و ابراز احساسات بسیار در پیون یانگ برای سرگرمی استالین یا هیتلر به اجرای برنامه بپردازد؟

تمامی نظام های توتالیتر با هم یک نقطه ی اشتراک دارند: درهم شکستن تمامی شکل های بیان و ابراز وجود سیاسی ـ مگر تملق از خود رژیم ـ باعث می شود که هرچیزی جنبه سیاسی پیدا کند. در کره شمالی چیزی به عنوان ورزش یا فرهنگ غیر سیاسی وجود ندارد. بنابراین تردیدی وجود ندارد که دعوت از ارکستر فیلارمونیک نیویورک به معنای صیقل دادن اعتبار و جایگاه رژیمی بود که توسط « رهبر عزیز » کیم جونگ ایل حکومت می شود، کسی که جایگاهش چنان نازل است که ـ حتی در کشور همسایه چین ـ نیازمند هرنوع برق انداختنی است که برایش ممکن باشد.  

مصاحبه با بعضی از نوازندگان ارکستر نیز آگاهی بر این موضوع را فاش می سازد. یکی از نوازندگان ویولون ظاهراً گفته است که « بسیاری از ما اعتقادی به این نظریه نداریم که موسیقی از سیاست فراتر می رود ». این خانم نوازنده مطمئن بود که « اجرای این کنسرت از طرف پیونگ یانگ و دولت خود ما استفاده شده است تا بعضی امتیازات سیاسی به دست آید ». رهبر ارکستر لورین مازل که اجراهایی از واگنر، دووژاک، گرشوین و برنشتاین را انتخاب کرده بود کمتر بدبینانه بود. او گفت که « کنسرت تاثیر خودش را می گذارد » و بر جامعه کره شمالی اثرات مثبت خواهد داشت.

خب جز آن چه می توانست بگوید؟ اما آیا ممکن نیست که حق با او باشد؟ هیچ کس حتی خود مازل وانمود نمی کند که یک کنسرت توسط ارکستربزرگ غربی می تواند یک دیکتاتوری را از بین ببرد، لیکن سوء ظن و نگرانی حاکمان مستبد در مورد قدرت مخرب موسیقی به « جمهوری » از افلاطون باز می گردد. در دیدگاه افلاطون موسیقی اگر به دقت تحت نظارت قرار نگیرد عواطف و احساسات را مشتعل می سازد و می تواند انسان ها را سرکش و غیرقابل کنترل کند. او می خواست که ابراز موسیقیایی به صداهایی محدود شود که منتقل کننده هارمونی و نظم است.

این بیش و کم همان خطی است که مستبدین نیز خواهان انجامش بودند. رژیم (diet) موسیقیایی تجویز شده و رسمی در کره شمالی از سرودهای میهن پرستانه ی حزب کمونیست تشکیل        می شود. از قصیده هایی در مدح « رهبر عزیز » ، پدرش رهبر عظیم شان کیم ال سونگ و روح قهرمانانه مردم کره. تقریباً هیچ چیز دیگر اجازه داده نمی شود ـ مگر در حریم خلوت خود رهبران. پسر رهبر عزیز کیم جونگ سول گفته می شود که از علاقمندان و طرفداران جدی اریک کلاپتون است. در حال حاضر دعوتی برای این ستاره موسیقی راک بریتانیا جهت اجرای کنسرت در کره شمالی ارسال شده است، آنچه حقیقتا باید گفت که موردی بسیار نوظهور است.

در دیکتاتوری های کمونیستی موسیقی راک شدیداً محدود بود و تحت نظارت قرار داشت، همان حالتی که موسیقی جاز در آلمان نازی داشت، و آنهم به همان دلایلی که پیشتر از افلاطون شنیدیم: احساسات و عواطف خارج از کنترل به عنوان تهدیدی در برابر نظم مطلق کشور نگریسته می شد. دقیقاً به خاطر همین بود که موسیقی های « ممنوع شده » جنبه ی سیاسی پیدا می کردند. جوانان ضد نظام در آلمان هیتلری ـ یا اصطلاحاً « جوانان اهل ریتم » ـ به طور پنهانی به موسیقی جاز گوش می دادند.

جو چکسلواکی در 1968 توسط آواهای وارداتی از گروه های رولینگ استونز و Mothers of Invention  به رهبری فرانک زاپا اشباع شده بود. پس از آن که تانک های شوروی بهار پراگ را خاتمه دادند یک پلیس روس جوانی چک را مورد تهدید قرار داده بود که« چنان کتک         می خوری که موسیقی زاپا بالا بیاوری ».

واسلاو هاول یکی از طرفداران زاپا بود و به همین ترتیب یک گروه موسیقی راک چک به نام   « انسان های پلاستیکی گیتی  » که چنان ماموران عقیدتی ـ سیاسی را به خشم آورد که اعضای آن به زندان انداخته شدند ـ نه به این خاطر که مشغول فعالیت سیاسی شده بودند، بلکه از این جهت که در سخن میلان هلاوسا خواننده ی آن گروه « ما می خواستیم همان کاری را که خود          می پسندیدیم انجام دهیم ». 

و این هم البته همان مسئله اصلی بود. هلاوسا و طرفداران مو بلندش که در اثر درخشان هنری از تام استوپارد با عنوان « راک ان رول » جاودانه شد به هیچ وجه نمی خواستند که حکومت جشن آنها را ضایع کند. آنها هیچ اهمیتی به آنچه ماموران عقیدتی ـ سیاسی به آن می اندیشیدند         نمی دادند. آنها می خواستند که همراه با موسیقی هایی که خودشان دوست داشتند برقصند.

البته روشن است که دووژاک و واگنر، زاپا و رولینگ استونس نیستند. و اگر کلاپتون واقعاً به عنوان میهمان حکومت به پیونگ یانگ بیاید، نمی تواند احتمالاً به اندازه کافی در خیابانها برای خود طرفدار جمع کند تا از عهده زدن جرقه شورش برآیند. هنگامی که در نهایت گروه رولینگ استونس در 2003 در چین برنامه اجرا کرد، آنها پذیرفتند که بعضی از قطعه های بی پرده تر خود را از برنامه حذف کنند، زیرا به عقیده ترتیب دهندگان محلی « میان فرهنگ چین و غرب بالاخره تفاوت هایی وجود دارد » و البته آنها هم قصد آن را نداشتند که کاری برخلاف دولت چین انجام دهند.

با این حال نمی توان گفت که مازل آنقدر ها هم سخن نادرستی گفته است. اجرای موسیقی سطح بالا در کره شمالی می تواند اثر مثبتی داشته باشد. امپراتوری استالین نیاز به ارکستر های کلاسیک خارجی نداشت، چرا که به اندازه کافی از آنها برخوردار بود. چین هم دیگر نیازی به استونس ندارد. در آنجا نیز به اندازه کافی گروه های راک چینی وجود دارد. لیکن کنترل شدید دیکتاتوری کره شمالی بر انزوای کامل قرار گرفته است.

برای مدت نیم قرن است که مردم کره شمالی از هرگونه هنر، اندیشه یا موسیقی که حکومت بر آنها اقتداری نداشته باشد محروم مانده است. به آنها گفته می شود که کره شمالی یک کشور کوچک دلاورانه است که توسط دشمنان شیطانی محاصره شده است، کشورهایی که در راس آنها ایالات متحده قرار دارد. این رژیم (diet) دائمی از کج خیالی و شکاکیک چیزی شبیه تیمارستانی به وسعت کشور ایجاد کرده است، جایی که ناامنی، ترور و سوء ظن حکومت می کند.

در چنین شرایطی حتی یک برنامه مرسوم موسیقی کلاسیک توسط ارکستر فیلارمونیک نیویورک همچون نسیمی از هوای تازه عمل می کند که یقیناً نمی تواند دیکتاتوری را واژگون کند، اما برای آن کسانی که مجبور به زنگی در این کشور هستند در حکم یک آرامش و تسلی است. و این فعلا دلیل خوبی برای اجرای برنامه توسط این ارکستر است.

یان بوروما پروفسور حقوق بشر در بارد کالج است. جدیدترین کتاب او « جنایتی در آمستردام: قتل تئو وانگوگ و محدودیتهای بردباری » است.

Liberty and Music by Ian Buruma.

Project Syndicate 2008.