هم زیستی یا نازیستی

اوفه المان ـ جنسن

برگردان علی محمد طباطبایی

تاریخ انتشاراولیه پنج شنبه 18 اسفند 1384

اکنون که مناقشه ی کاریکاتورهایی که پیامبر اسلام را به تصویر کشیده بود در حال رنگ باختن است، یا امیدوارم که به واقع چنین باشد، کاملاً واضح است که تنها برنده ی آن افراط گرایان بودند ـ چه در جهان اسلام و چه در اروپا.

متاسفم از این که این مجادله در میهن من آغاز گردید، یعنی هنگامی که در پائیز سال گذشته یک روزنامه در تلاش کودکانه برای ثابت کردن آزادی بیان تصمیم به انتشار آنها گرفت. من در همان زمان علناً بر علیه آنچه آن را به عنوان عملی فاقد حساسیت کافی خواندم سخن گفتم، زیرا انتشار آن کاریکاتورها احساسات دینی مردم دیگر را جریحه دار می ساخت. آن عمل همچنین یک اقدام تحریک آمیز غیر ضروری بود و در واقع خودش به کاریکاتوری از آزادی بیان بسیار عزیز ما در غرب که در قانون اساسی نیز تضمین و تصریح شده است تبدیل گشت. همانگونه که پدر من (که خودش روزنامه نگاری قدیمی است) عادت به گفتن دارد: آزادی بیان این حق را به ما می دهد که هر آنچه را که می اندیشیم بیان کنیم، اما نه این که حتماً موظف به بیان آن سخنان هم باشیم!

هنگامی که آن مجادله چند هفته پیش از این به ناگهان آغاز گردید از هر سو هیزم های زیادی به آن آتش اضافه شد. داستان های غیر واقعی بسیاری نقل و منتشر گردید، شایعات اشتباه در این باره که کتاب مقدس مسلمانها در تظاهرات به آتش کشیده شده است، اطلاعات غلط در باره ی جایگاه اسلام در دانمارک، ترجمه های نادرست از آنچه ملکه ی ما گفته بود و غیره. همه ی اینها خشم ها را برافروخته تر ساخت و به آتش زدن سفارتخانه ها و تهدید به خشونت بیشتر دامن زد.

نام آن مناقشه را « برخورد تمدن ها » گذاشته اند که البته می تواند زمانی به چنین وضعیت وخیمی هم ختم شود. حقیقتاً امکان بالقوه ی آن هم اکنون موجود است. اما من هنوز هم ترجیح می دهم که از « برخورد گمراه شده ها » سخن گویم. در هر دو طرف مناقشه خطاهای بسیاری به چشم می خورد: از یک طرف فقدان درک احساسات عمیق دینی وجود داشت، همان احساساتی که توسط نمایشی از بی احترامی جریحه دار گردید. در طرف دیگر به مردم (مسلمان) در باره ی آنچه حقیقتاً (در دانمارک) روی داده بود حکایت های اغراق شده وحتی کاملاً اشتباه منتقل گردید.

توان بالقوه ی « برخورد تمدن ها » در تفاوت های عمیق میان اروپایی ها و فرهنگ و سنت اسلامی نهفته است. ما همگی باید متوجه کسانی باشیم که تلاش می کنند این تفاوت ها را از آنچه هست عمیق تر کرده و آنها را به شکاف های غیر قابل عبور و اختلاف های غیر قابل حل تبدیل کنند، آن هم در عوض آن که آنها را به عنوان منبع الهامی برای یک زندگی غنی تر به کار گیرند. برای آنها بسیار ساده خواهد بود که به قضیه کاریکاتورها اشاره کرده و چنین بگویند: « حال می بینید که دموکراسی غربی و آزادی بیان نتیجه اش این شده است که ایمان دینی شما تبدیل به هدفی برای تمسخر و استهزای آنها قرار گیرد » !  انجام چنین کاری بسیار ساده است زیرا آزادی بیان در انتشار آن کاریکاتورها به کار گرفته شد آنهم صرفاً برای نشان دادن خودش و از این روست که می گویم آزادی بیان به کاریکاتوری از خودش تبدیل گردید.  

دنیای جهانی شده ی ما برایمان نه فقط فرصت های اقتصادی بیشتر بلکه به همان اندازه نیز چالش های فرهنگی و معنوی همراه می آورد. اینترنت و SMS  طی کمتر از یک دهه به تکامل و بهره برداری رسیدند اما ما هنوز هم سازگاری های ذهنی لازم را با تاثیرات ضمنی چنین وسایل ارتباط آنی پیدا نکرده ایم. کاریکاتوریست های دانمارکی و روزنامه نگارانی که آنها را منتشر ساختند ظاهراً از درک این نکته ناتوان بودند که مخاطبین آنها صرفاً افراد محلی نبوده بلکه ساکنین دهکده ی جهانی هستند. اگر چنین موضوعی را  درمی یافتند، آنها را منتشر نمی کردند ـ که در عذرخواهی خود نیز به آن اعتراف نمودند.

درس هایی که می توان از این حادثه ی نامطبوع گرفت به نظرم می رسد که بسیار واضح است: ما همگی باید تصدیق کنیم که در جهان معاصر به نحو فزاینده ای برای تمامی انسان های خردمند ضرورت دارد که برای احترام و توجه متقابل، بردباری بیشتر و درک بهتری از دیگری به فعالیت بپردازند. ما باید از ایجاد موقعیت هایی که ارزش های متفاوت را در برابر یکدیگر قرار داده و می تواند به سهولت به خشونت منجر شود پرهیز کرده و به جای آن باید برای ساختن پل هایی میان ادیان، هنجارها و نظام های اخلاقی به تلاش بپردازیم.  

شما البته می توانید نام آن را خودسانسوری بگذارید. اما خودسانسوری شیوه ای است که همیشه توسط انسان های خردمند به اجرا گذارده شده است. وقتی می خواهید که با انسان های دیگر در اتاقی بمانید سعی      نمی کنید که با تحریک های بی جا احساسات آنها را جریحه دار کنید. اتاقی که از آن صحبت می کنیم البته پاتوق محلی نیست بلکه دهکده ی جهانی است و کلید آن هم زیستی.

بعضی از انسان ها نمی خواهند این را بپذیرند. آنها در برابر ارزش های دیگران با گشودگی برخورد نکرده و حالت دفاعی می گیرند و خواهان رویارویی اند. شما می توانید چنین انسان هایی را در اروپا و البته در جهان اسلام پیدا کنید. بدبختانه همین ها بودند که از مناقشه ایجاد شده بر سر کاریکاتورها در روزنامه ی دانمارکی منتفع شدند. 

اما اگر در برابر آنها ایستادگی نکنیم همگی خود را در تکرار بعضی خطاهای فاحش تاریخی به تنگنای بزرگی می سپاریم. این تنگنا در شعر بسیار کوتاهی از شاعر و فیلسوف فقید دانمکارکی پیت هین (Piet Hein)  در یکی از مجموعه شعر هایش با عنوان « پرسش این است » به زیبایی بیان شده است:

هم زیستی 

یا نازیستی

اوفه المان ـ جنسن وزیر امور خارجه دانمارک از 1982 تا 1993 بود و از 1977 تا 2001 نماینده ی مجلس. میان 1984 و 1998 رهبر حزب لیبرال دانمارک (Venstre) و از 1995 تا 2000 رئیس حزب لیبرال های اروپایی (ELDR) بود.

Coexistence or No Existence bu Uffe Ellemann – Jensen.