باغ مخفی

گلچینی از ترجمه های منتشر شده من از سال ۱۳۸۰ تا به امروز در سایت ایران امروز و بعضی نشریات دیگر

باغ مخفی

گلچینی از ترجمه های منتشر شده من از سال ۱۳۸۰ تا به امروز در سایت ایران امروز و بعضی نشریات دیگر

استپ های آرام

نگاهی به کتاب « استپ های آرام » نوشته محمد شیخ احمدف

امیر طاهری

برگردان علی محمد طباطبایی

 

 

 

طی جنگ داخلی روسیه (21ـ 1918) برای لنین که اکنون توانسته بود بر پتروگراد و مسکو سلطه خود را اعمال کند بالاخره فرصتی دست داد تا به موضوعی رسیدگی کند که او آن را « مسئله ی اقوام بومی » در نواحی دوردست امپراتوری از هم فروپاشیده تزاری می نامید. رهبر نظام بولشویکی شخصا این نواحی را ندیده بود و در باره مردمی که در آنجا زندگی می کردند چیزی نمی دانست و دراصل هیچ گونه ارتباطی با آنچه در واقع یک جهان کاملاً متفاوت بود نداشت.  

لنین همچون همیشه در جستجوی فرمول های ساده برای تبیین شرایط پیچیده بود و برای بررسی عمیق چنین مسائلی صبر و شکیبایی کافی نداشت. به این ترتیب او یک ساعت از وقت خود را صرف تصمیم برای چاره جویی ملل ترک مسلمان کرد که دراستپ های جنوب روسیه و سرتاسر آسیای میانه زندگی می کردند. در پایان آن یک ساعت او به این نتیجه گیری رسید که ملل مورد بحث تحت ستم « فئودالیسم » قرار داشته و باید به کمک بولشویست ها از این وضعیت مصیبت بار نجات یایند و به هر ترتیبی به جهان مدرن آورده شوند.

آن دیدگاه ساده نگرانه به طرزی بدیع موردتوجه بعضی از روشنفکران مسلمان قرار گرفت که طی دوره تحصیل خود در مسکو و پتروگراد با مارکسیسم آشنا شده بودند. صدرالدین آئینی تاجیک، احمد دانش ازبک و عبدل رئوف قره قالپاک انقلاب اکتبر را به عنوان سپیده دم آزادی و پیشرفت مسلمانان در سراسر آسیا و استپ های قزاق خوشامد گفتند. هرچند در اصل یک واقعیت دیگر به بولشویک ها اجازه نمی داد که نقش ناجی را بازی کنند. اکثریت قاطع قزاق ها، قرقیزها، ازبک ها و دیگر ملل ترک به اضافه فارسی زبانان تاجیک و سارت عمیقاً به باورها و فرهنگ سنتی خود وفادار بودند. آنها علاقه ای به تغییر نداشتند، حتی اگر منظور از آن یک زندگی مادی بهتر برای آنها بود. اکنون که یوغ تزاری برداشته شده بود آنها می خواستند که برای ترتیب دادن جامعه ی خود درمطابقت با ارزش ها و آرمان هایشان آزادی کامل داشته باشند.

البته لنین با هیچکدام از آنها موافق نبود. انقلاب بولشویکی او یک پیام مسیحیایی برای تمامی انسان ها در بر داشت. طلیعه سرخ می بایست در تمامی بخش های جهان گسترش یابد، رویدادی که ابتدا در نواحی زیر سلطه تزار سرنگون شده آغاز گشته بود. به این ترتیب یک نزاع خونین اجتناب ناپذیر می نمود.   

محمد شیخ احمدف داستان همین نزاع را در کتاب عجیب خود تعریف می کند و با وجود لحن خشک و بی طرفانه اش ـ یا شاید فقط به همین خاطر ـ می تواند به سهولت بر احساسات خواننده تاثیر بسیار بگذارد. کتاب شیخ احمدف یک رساله ضد شوروی دیگر نیست که زمان این گونه رساله ها دیگر به سر آمده است. در واقع ما می دانیم که او خودش سالهای طولانی به عنوان مدافع مصمم و وفادار اتحاد شوروی فعالیت داشت و در جنگ جهانی دوم پس از تهاجم نازی ها به اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قهرمانانه جنگیده بود. او در پی محکوم کردن کمونیست ها که مسئولیت اولین مورد بزرگ از تصفیه قومی ثبت شده در قرن بیستم را به عهده داشتند هم نیست. او دوره ای غم انگیز را به یاد می آورد که زمینه هویتش به عنوان یک قزاق و یک شهروند روسیه را شکل بخشیده است.

همین که قزاق ها دست به شورش بر علیه رژیم تازه ی شوروی زدند، لنین میخائیل فرانز را که بعداً به مقام ژنرالی رسید به آسیای میانه فرستاد تا مخالفت های بوجود آمده را آرام کند و هنگامی که روشن گردید که قزاق ها حاضر به پذیرش استدلال های مبتنی برماتریالیسم دیالکتیک نیستند، لنین به این نتیجه گیری رسید که اعمال چنگیز خان آنقدر ها هم اشتباه نبوده است. او پیامی برای فرانز مخابره کرد که می گفت: « دام هایشان را ضبط کن، مردانشان را بکش و زنان و کودکان آنها را به آن سوی مرزها بفرست !».

به این ترتیب استپ آرام تبدیل به یک گورستان عظیم شد که هزاران کیلومتر وسعت داشت ـ از دریای خزر در غرب گرفته تا دریاچه بایکال در شرق. صدها هزار از مردان قزاق که تازه به سن نبرد رسیده بودند با سلاح های مدرنی که بولشویک ها دراختیار داشتند قتل عام شدند. بیش از یک سوم جمعیت که بیشتر آنها از کودکان، زنان و افراد سالخورده تشکیل می شد به چین، افغانستان و ایران رانده شدند. برای مدتی به نظر میرسید که ملت قزاق در مسیر محو کامل به جلو می رود.

روایت شیخ احمدف چیزی بیشتر از داستان یک تراژدی غم انگیز را که در یکی از دورترین بخش های جهان اتفاق افتاده است برای ما تعریف می کند، رویدادی که مدت ها پیش به دست فراموشی سپرده شده و کمترکسی یادی از آن می کند. این روایت خواننده را با یک فرهنگ، یک شیوه زندگی و درواقع با یک تمدن که بیش از دوقرن از سلطه اروپا و از جمله هفتاد سال حکومت کمونیستی نتوانست آن را تابود کند آشنا می سازد.

کتاب « استپ آرام » بیشتر ادبیات آسیای میانه را که طی عصر کمونیستی نوشته شده در جای اصلی که باید باشد قرار می دهد. در اینجا دیگر نشانه ای از آن فولکور های ساختگی که توسط رمان نویس هایی مانند چنگیز آیتاموف قرقیز بر سر زبانها افتاد دیده نمی شود و اثری از خوش بینی های خیالبافانه که توسط شاعر تاجیک شوروی عبدالقاسم لاهوتی ادعا شده بود وجود ندارد.

کسانی که فیلم های شوروی را که در آسیانه میانه طی دوره استالین برداشته شده بود به خاطر می آورند از خواندن کتاب « استپ آرام » شوکه می شوند. در این کتاب ردی از کشاورزان شادمان قزاق که در زمان برداشت محصول دورهم جمع شده و می رقصند، آکوردئون می نوازند و اشعاری درمدح « پدرمردم » می خوانند دیده نمی شود. به جای آن صدایی در پس زمینه شنیده می شود، صدایی حاکی از ناامیدی و از خشمی زیر لب، گویی که شخصی در باره یک تراژدی که هرگز به فراموشی سپرده نخواهد شد نوحه سرایی می کند.

کتاب شیخ احمدف که ترکیبی از داستان سرایی، تاریخ و گزارش نویسی است کتابی خوب و خواندنی برای هر سطحی از سلیقه است. اما این اثر می تواند برای کسانی جالب توجه تر باشد که مایل هستند اطلاعات بیشتری از تجربه پرفرازونشیب قزاقستان و جمهوری های آسیانه میانه از زمان متلاشی شدن امپراتوری شوروی به این سو کسب کنند. بیشترآنها و از جمله مردم قزاقستان برای بازگشت به دوره ای که قبل از الحاق به روسیه تزاری واقع شده است تلاش نموده اند. سعی آنها بر این بود که وانمود کنند دوقرن گذشته اصلاً روی نداده است و این که با بازگشت مسیر انحرافی روسیه شوروی به جای قبلی خود آن تاریخی که آنها می شناسند می تواند دوباره به مسیر اصلی خود بازگردد.

و این یقینا می تواند یکی از علل اصلی بحرانی باشد که جمهوری های مستقلی که به تازگی  تاسیس شده اند در این 15 سال گذشته از سرگذرانیده اند. آنها با تجربه تلخ خود پی برده اند که گذشته را نمی توان زنده کرد و این که نمی توان آرزو کرد که دو قرن از ارتباط مستقیم با روسیه و از طریق آن با اروپا و جهان مدرن را به نام سنت های قبیلگی وارزش های اجدادی به فراموشی سپرد. برای قزاق ها و دیگر ملل مسلمان آسیای میانه بسیار مفیدتر خواهد بود که با گذشته روسیه و شوروی در شیوه ای واقع گرایانه روبرو شوند به طوری که بتوانند به این تصمیم برسند که چه چیزی ارزش ادامه دادن دارد و کدام چیز ها را باید به دور انداخت. « استپ آرام » یکی از معدود کتاب هایی است که در سال های اخیر برای انجام چنین خودکاوی مهمی تلاش می کند.             

 

                     

 

The Silent Steppe
Book Review by Amir Taheri

http://www.asharq-e.com

نظرات 0 + ارسال نظر
امکان ثبت نظر جدید برای این مطلب وجود ندارد.