اخلاقیات انقلابی در تحقیقات جنینی

پتر سینگر

برگردان علی محمد طباطبایی

آنچه به عنوان مهمترین پیشرفت علمی سال 2005 شناخته شده بود در حال حاضر زیر فشار شدید منتقدین قرار گرفته است. در ماه جون 2005 نشریه ی بسیار معتبر ساینس مقاله ای از دانشمند کره ی جنوبی وو ـ سوک هوانگ منتشر نمود که در آن تیمی بین المللی از نویسندگان شرح می داد که چگونه آنها عملاً لاین های بنیادین سلول های پایه از یک فرد بالغ را از طریق همانند سازی ژنتیکی ایجاد کرده اند. با وجودیکه صحت و اعتبار علمی تحقیقات آنها در حال حاضر خود موضوع چندین تحقیق جداگانه است (1)، اما استلزام های ضمنی اخلاقی این قیبل دستاوردهای علمی نیز از اهمیت بخصوصی برخوردار خواهد بود.

هوانگ و همکارانش ادعا کرده اند که هسته ی یک تخمک تلقیح نشده را با هسته ای از یک سلول معمولی که از شخص دیگری گرفته شده جایگزین کرده اند و به این طریق لاین های سلول های پایه را از جنینی که به این ترتیب تکامل یافته بود به دست آورده اند که با دی ان ای فردی مطابق دارد که تامین کننده ی آن سلول معمولی است (2). به نظر می رسد که این پیشرفت علمی ما را به نحو قابل توجهی به جهانی نزدیک تر می کند که در آن می توان به بیماران سلول هایی منتقل نمود یا بافت هایی پیوند زد، آن هم بدون آن که بدن آنها آن سلول ها یا بافت ها را طرد کند، زیرا مواد زیست شناختی که از خود بیماران همانند سازی      می شود جفت کاملاً مناسب و بی عیب و نقصی با بدن خود آنها خواهد بود.   

در آغاز دسامبر گذشته هوانگ فاش ساخت که بعضی از تخمک ها از دو زنی گرفته شده است که در آن آزمایشگاه کار می کرده اند و این که دیگر « اهدا کنندگان » تخمک ها پول دریافت کرده اند ـ تجاوزی آشکار به رهنمون های اخلاقی که با درستی و صحت علمی نقطه ی اشتراکی ندارد. اما طولی نکشید که همکاران هوانگ صحت خود آزمایش را به زیر سوال بردند و هوانگ به نشریه ی ساینس اطلاع داد که مایل است آن مقاله را پس بگیرد. در زمانی که این مطلب تحریر می شود او هنوز هم از صحت آزمایشات خود دفاع می کند، در حالی که وجود بعضی « خطاهای انسانی » را در نگهداری و حفظ لاین های سلول پایه   می پذیرد، و البته همینطور وجود بعضی آلودگی های قارچی را. مطابق با بعضی گزارشات خبری او حتی اشاره کرده است که احتمال دارد بعضی از سلول های دستکاری شده باشند.

تا زمانی که بالاخره بررسی های علمی در خصوص تحقیقات هوانگ کامل نشود نخواهیم دانست که تا چه اندازه به تولید لاین هایی از سلول پایه ای که برای هر فرد به طور جداگانه و مطابق با مشخصات ژنتیکی خود او تولید می شود فاصله داریم. با این حال شاید فقط تعداد اندکی از محققین باشند که در این باره دچار تردید شوند که هرگز در آینده نمی توان به موفقیتی که هوانگ و همکارانش مدعی رسیدن به آن هستند دست یافت. اگر هوانگ اولین فرد در رسیدن به آن نباشد، بالاخره دانشمند دیگری راه رسیدن به چنین فن آوری را پیدا خواهد کرد، و همین که بتوان به طور قابل اطمینان چنین عملی را انجام داد، در آن صورت مسیر موفقیت های بسیار مهم در علم پزشکی هموار خواهد شد.  

لیکن اهمیت اخلاقی چنین تحقیقاتی به مراتب از اهمیت غیر قابل تردید در نجات جان کسانی که دچار بیماری های حاد هستند فراتر می رود. اثبات آن که می توان هسته ی یک سلول معمولی از بدن انسان را همانند سازی کرد مباحثه در باره ی ارزش بالقوه ی زندگی بشری را به کلی تغییر خواهد داد، زیرا ما را به این نتیجه خواهد رسانید که ما می توانیم آن « حیات بالقوه ی بشری » را در هر کدام از سلول های بدن های خود و دیگران پیدا کنیم.

برای مثال هنگامی که جورج دبلیو بوش در سال 2001 اعلام نمود که دولت ایالات متحده به تحقیقات در یافتن لاین های جدید سلول پایه که از جنین های انسان گرفته می شوند کمک مالی نخواهد کرد این استدلال را مورد استفاده قرار داد: « همچون یک دانه ی برف هر کدام از این جنین ها نیز بی مانند است و تمامی آن امکانات نهفته ی ژنتیکی منحصر در هرکدام از ما را در خود دارد ». 

اما دقیقاً همین نوع از استدلال است که توسط آنچه هوانگ و گروهش ادعای رسیدن به آن را دارند در تنگنا قرار گرفته است. اگر این بی مانندی و یکتایی جنین های انسانی است که باعث می شود از بین بردن آنها کار خطایی باشد، پس هیچ گونه استدلال الزام آوری نیز وجود ندارد که چرا نباید برای رسیدن به سلول های پایه یک سلول از یک جنین را انتخاب نمود و باقی آن را از بین برد، زیرا امکان بالقوه ی ژنتیکی جنین که منحصر به خود اوست به این ترتیب می تواند حفظ شود (زیرا در هر حال یک سلول از آن انتخاب می شود و باقی می ماند).

این که چنین امکانی هم می تواند وجود داشته باشد ضعف این استدلال را آشکار می سازد که معتقد است سقط جنین نیز اشتباه است زیرا یک موجود انسانی بی مانند را نابود می کند. زنی که خود را در یک زمان نامناسب باردار می یابد، می تواند چنانچه یک سلول از آن جنین را حفظ کند به سقط جنین مبادرت ورزد، زیرا آن یک سلول نگه داشته شده تضمینی است برای آن که توان بالقوه ی ژنتیکی که در انحصار همان جنین بخصوص است به این ترتیب محفوظ می ماند. 

اما به نظر می رسد که چنین استدلالی نیز نمی تواند در درستی و اخلاقی بودن سقط جنین تغییری ایجاد کند. اگر آن زن مدت زمانی پس از آن بخواهد فرزند داشته باشد، چرا او باید دی ان ای جنین اولی و سقط شده را مورد استفاده قرار دهد و نه باردار شدن به روش معمول را؟ هر جنینی، همانی که او سقط می کند و همانی که او بعداً از طریق آمیزش جنسی باردار می شود، هرکدام دی ان ای « بی مانند » خود را دارند. هنگامی که انگیزه ی بخصوصی وجود نداشته باشد، مثلاً تعویض شریک جنسی، به نظر نمی رسد که دلیلی وجود داشته باشد که چرا باید زندگی یک کودک را به دیگری ترجیح داد.   

شاید بعضی همانگونه که مخالفان سقط جنین نیز غالباً می گویند این گونه فرض می کنند که جنین سقط شده دارای توان ژنتیکی تبدیل شدن به یک بتهوون یا یک آینشتاین است. اما تا آنجا که فعلاً دانش بشری اجازه می دهد، شاید این همان جنین بعدی که آن زن باردار می شود است که به یک بتهوون یا به یک آینشتاین تبدیل می شود و نه جنینی که او سقط کرده. بنابراین چرا باید یک توان ژنتیکی را بر دیگری ترجیح دهیم؟

همین که استدلال هایی را کنار گذاریم که بر امکان بالقوه متکی هستند، این ادعا که کشتن جنین ها کار خطایی است باید که بر پایه ی طبیعت خود آن وجود ها استوار گردد ـ یعنی این که آنها موجودات انسانی واقعی هستند و هم اکنون در حالت جنینی دارای خصوصیاتی هستند که کشتن آنها را به کار خطایی تبدیل می کند.  

اما از آنجا که جنین ها حد اقل در مرحله ای از تکامل خود که معمولاً در آن سقط می شوند هنوز هم هرگونه شکلی از آگاهی را فاقد هستند، به نظر معقول می رسد که پایان دادن به زندگی آنها به مراتب از حساسیت و اهمیت کمتری برخوردار باشد تا از کشتن یک انسان معمولی. اگر این استدلال درست باشد، پس برای جنین ها به مراتب از اعتبار بیشتری برخوردار است.

تاریخ انتشار اولیه دوشنبه 26 دی 1384

پتر سینگر پروفسور اخلاق زیستی در دانشگاه پرینستون است. کتاب های اخیر او « نوشتارهایی در باره ی زندگی اخلاقی » و « یک جهان » است وی در حال حاضر مشغول نگارش کتاب جدیدی در باره ی مواد غذایی و اخلاق است. 

1: The Revolutionary Ethics of Embryo Research by Peter Singer.

Project Syndicate 2005.

1: آخرین گزارشات خبری از سایت بی بی سی حکایت از آن داشت که اکنون جعلی بودن ادعا های هوانگ وو ـ سوک به طور کامل ثابت شده است: « یک هیات تحقیق در کره جنوبی گفته است که دانشمند بدنام شده این کشور برخلاف ادعاهایش حتی یک سلول پایه منحصر به بیماران منفرد تولید نکرده است. هیات تحقیق دانشگاه ملی سئول گفت معتقد است که دکتر وو ـ سوک هوانگ هرگز داده هایی که ادعا می کرد در این زمینه در اختیار دارد را نداشته است. دکتر هوانگ هفته گذشته پس از آنکه این هیات نتیجه گیری کرد حداقل بخشی از تحقیقات ژنتیکی او به روی سلول های پایه، تقلبی بوده است از این دانشگاه استعفا کرد ». به نقل از بی بی سی. مترجم.

2: اصل خبر بی بی سی در آن ایام به این ترتیب بود: « دانشمندان کره جنوبی می گویند برای نخستین بار نوعی سلول پایه که به صورت منحصر به فرد برای هر بیمار طراحی می شود تولید کرده اند. هر یک از این 11 مجموعه سلول پایه با استخراج مواد ژنتیکی از بیمار و قرار دادن آن در تخمک های اهدایی آفریده شده است. سلولی که به این ترتیب تولید شد صددرصد با مشخصات سلولی بیمار همخوانی دارد و بدان معنی است که می توان از آن تولید نخستین سلول پایه منحصر فرد برای بیماران برای معالجه بیماری هایی مانند دیابت استفاده کرد بی آنکه خطر طرد بافت های تازه توسط بدن وجود داشته باشد. اما پژوهشگران به مجله "ساینس" گفتند که هنوز موانعی هست که باید برطرف شود ». مترجم.