چالش های روشنفکران مردمی در چین

مرله گولدمن

برگردان علی محمد طباطبایی

آیا فضای سیاسی چین در حال بازتر شدن است یا این که دولت آن کشور همچنان به سیاست سرکوب و زهر چشم گرفتن ادامه می دهد؟ پاسخ این پرسش دشوار است. گاهی چنین به نظر می رسد که رئیس جمهور و دبیرکل حزب کمونیست چین هو جینتائو هم زمان هر دو راه را پی می گیرد. 

برای مثال هو جینتائو چنین تصمیم گرفت که یاد و خاطره ی استاد خود و دبیر کل پیشین حزب یعنی هو یائوبانگ را گرامی دارد و دوره ی صدارت او را به عنوان دوره ی اصلاح طلبی جلا دهد. اما موضوع اینجاست از بسیاری جهت ها دوره ی تصدی هو جینتائو به عنوان رهبر نسل چهارم رهبران حزب کمونیست چین ـ که در سال 2002 با دبیری او آغاز گردید ـ شدیداً با استادش متفاوت است.    

هو یائوبانگ یکی از بنیانگذاران انجمن جوانان چین بود که به عنوان نهادی نسبتاً لیبرال در جمهوری خلق چین محسوب می شود. وی در دهه ی 1980 اصلاح طلبان سیاسی را مورد تشویق قرار داد و عملاً از تمامی قربانیان تصفیه های سیاسی مائوتسه دونگ اعادئه ی حیثیت نمود. بر خلاف او، هو جینتائوی جوان تر فضای عمومی برای گفتمان سیاسی را محدودتر کرد، یعنی همان گشایشی که طی سال های آخر مسئول قبلی اش جیانگ زمین و در هنگامی انجام شده بود که فشار بازار رسانه ها را مجبور می ساخت با شجاعت بیشتر و دامنه ی بیشتری از مسئولیت حرفه ای به کار خود بپردازند.  

هو جینتائو از زمان به قدرت رسیدن خود تعدادی از روزنامه نگاران صریح اللهجه را برای ترساندن و کنترل رسانه ها توقیف نمود. دولت او همچنین مجموعه ای از روشنفکران مردمی را که منتقد سیاست هایش بودند بازداشت نمود، از جمله ی آنها لیو دی و شی تائو (کسانی که در اصل به یمن همکاری yahoo شناسایی شده و به چنگ پلیس چین افتادند) و نویسندگان مستقل یو جی و لیو اکسیابو. دکتر ارتش جیانگ یانیونگ در سال 2003 دستگیر شد، آنهم پس از آن که وی ادعای حزب مبنی بر تحت کنترل قرار گرفتن شیوع سارس (SARS) را تکذیب نمود. در 2004 هنگامی که او از حزب درخواست نمود که در قضاوت خود در مورد تظارهرات میدان تیان آن من در 1989 تجدید نظر کند تحت مراقبت نزدیک قرار گرفت.

نظارت های هو بر گفتمان سیاسی و رسانه ها با انتشار لیستی در سپتامبر 2004 با عنوان « پنجاه روشنفکر برجسته » در نشریه ی Southern Weekly   شدیدتر شد. این لیست که در آن روشنفکرانی تفوق داشتند که در دهه ی 1990 خواهان آزادی سخن و مشارکت سیاسی شده بودند با این اظهاریه ظاهر گشت: « این زمانی است که چین با بیشترین معضلات در دگرگونی بی سابقه اش روبرو است و هنگامی که بیشترین نیاز را به روشنفکران مردمی دارد که در صحنه باشند و به آزادی سخن گویند ».   

در 23 نوامبر 2003 مقاله ای در Liberation Daily نشریه ی رسمی حزب در شهر شانگهای با آنها به مخالفت برخاست. آن مقاله به مفهوم « روشنفکران مردمی » حمله برد و ادعا نمود که « استقلال آنها میان روشنفکران و حزب از یک طرف و روشنفکران و توده ها از طرف دیگر شکاف ایجاد می کند ».

تلاش ریاست هو بر این بود که توجه عموم را به شکاف در حال افزایش میان فقیر و غنی جلب نماید. اما واکنش او به کتاب « مطالعه ای در وضعیت دهقانان چینی » که مبتنی بود بر مصاحبه هایی طی چندین سال پیاپی با کشاورزان در استان فقیر آنهویی تذکر آشکار و گویایی بود بر این که علاقه ای به شرکت روشنفکران مردمی در چین وجود ندارد.

زن و شوهری که نویسنده ی آن کتاب بودند یعنی چن گوئیدی و وو چونتائو سال های آغازین کار خود را در روستاها سپری نموده و وضع مالیات های ناعادلانه توسط مسئولین محلی و تصرف زمین های زراعی افراد محلی توسط مقامات را با جزئیات تمام شرح داده بودند. فقر فزاینده ی کشاورزان که در آن کتاب به روشنی تمام و به طرز درخشانی به تصویر درآمده بود پیامد سوء استفاده ی شدید قدرت بود که هو جینتائو نیز خود را مخالف آنها اعلام می نمود. با این وجود آن کتاب در فوریه 2004 و یک ماه پس از انتشارش توقیف شد. 

به صورتی مشابه وانگ یوئی، یک مدرس حقوق در دانشگاه چنگدو و کسی که در طلب آزادی سخن و گردهمایی برآمده بود، از تدریس در دانشگاه منع گردید. نشریه ی لیبرال Strategy and Management نیز تعطیل شد. حتی سر دبیر China Youth Daily یعنی روزنامه ای که به انجمن جوانان چینی متعلق به پایگاه قدرت هو جینتائو وابسته بود و در افشای فساد مقامات رسمی بسیار بی پروا عمل می نمود دستگیر گردید.

حکومت هو جینتائو بازگشتی به عصر مائو تسه دونگ نیست. علی رغم امکانات وسیع برای سانسور، استقبال او از فن آوری های ارتباط جمعی جدید مانند اینترنت به نحو فزاینده ای کنترل موثر بر دیدگاه های مردم چین را برای حزب دشوار ساخته است.

علاوه بر آن تعقیب و آزار مخالفین سیاسی امروزه فراتر از خود افراد متهم نمی رود و به افرادی که به طریقی با آنها در رابطه قرار می گیرند کشیده نمی شود. در حالی که افراد بسیاری موقعیت های خود را از دست داده و دیگران به زندان افتاده اند، اما بیشتر آنها برای مدت کوتاهی بازداشت شده و سپس به آنها اجازه داده     می شود که در جامعه ی مدنی در حال شکوفایی چین شغل های دیگری بیابند.

هرچند که در مقایسه با دهه ی 1990، فضای گفتمان سیاسی به نحو انکارناپذیری محدودتر شده، و به این ترتیب انتظاراتی در این خصوص که چین به مسیر آزادسازی خود ادامه دهد اکنون در هم شکست شده است. هو جینتائو شاید در برابر استاد لیبرال تر خود به زانو افتاده باشد، اما در دو دهه از زمانی که هوی پیرتر از قدرت کنار رفته، حتی با وجودی که فضای شخصی گسترده تر شده است، اما چین از جهت یک جامعه ی باز سیاسی محدودیت های بیشتری یافته.

تاریخ انتشار اولیه شنبه 30 مهر 1384

مرله گولدمن نویسنده ی کتابی است با عنوان « از رفیق تا شهروند: نبرد برای حقوق سیاسی در چین » که به زودی منتشر خواهد شد. وی همچنین از اعضای Fairbank Center for East Asian Studies  در هاروارد می باشد.

1: China’s Struggling Public Intellectuals by Merle Goldman

Project Syndicate 2005