باروک پسین (رمانتیک ها)

 

یکی دیگر از تابلوهای بسیار مشهور کاسپار دیوید فریدریش

معرف سبک رمانتیک

   رکوکو سبکی بود که آگاهانه مسیر خود را از جهان شمولی باروک تغییر داد. در ایتالیا و آلمان سبک باروکِ پسین تا اواخر قرن هژدهم به حیات خود ادامه داد. باوجودی که این سبک توسط تاثیر فرانسوی ها لطیف تر و روشن تر گردید، اما همچنان تمامیت پویا و فن وهم نمایی متظاهرانه ی اوج باروک را محفوظ نگاه داشت.

     گذار از اوج باروک به باروک پسین در آلمان به سهولت قابل پی گیری است. در اینجا به سبب جدال های مذهبی جنگ های سی ساله از پیشرفت و تکامل هنر جلوگـیری به عمل آمد، بطوری که اوج باروک ابتــدا در اواخر قرن هفدهم آغاز گردید. گذار از ظرافت تزئینی گوتیکِ پسین به اشکال مشابه در باروک بدون هرگونه دشواری به انجام رسید. در بنا های باروک در آلمان احساسی از لطافت و ظرافت می یابیم که به تهذیب لطیف باروکِ پسین منتقل گردید. در موقوفه ی Melk در اتریش کلیسائی به تقلید از سبک کلیسای ایل گزو (Il Gesu) در رم (تصویر11) ساخته شد. در این کلیسا نمازخانه ها از تالار مرکزی با سقف طاقی به خارج ادامه می یابند. با این وجود بخش داخلی آن بر ارتفاع راهرو ها تاثیـری از ویژگی مشخص گوتیک ـ باروکی می بخشد. از رنسانس آغازین تا باروک، طراحان کلیساها از راهروها  و ستون های زیر پنجره ای سه دهانه  چشم پوشیدند. علت آن این بود که ستون های زیر پنجره ی سه دهانه یکپارچگی و انسجام فضا را از شکل می انداخت. برای این کلیسا یک راهروی یکسو باز در نظر گرفته شد که در بین حامل های تالار مرکزی اتاقک های شکیلی تشکیل داده است. خطوط موجی شکل اوج باروک، در تفاوت فاحش میان شکمی های برجسته پنجره های راهرو ها و تلاطم تورفتگی های پایه های حامل سقف متجلی می شوند. در گنبد ها بازی پر از ریزه کاری ریتم ها، به نقاشی های وهم آور در سبک کورتونایی* ختم میشوند. با وجود ظاهر و نمای به شدت تزئینی، این کلیسا دارای زیبایی لطیفی است که با الگوهای رکوکویی مشترکات زیادی پیدا میکند. 

تصویر 11: نمای داخلی کلیسای موقوفه ی Melk در اتریش که

در حدود 1738 ساخته شده است.

(تصویر بسیار بزرگ، حدود 2 مگا بایت)

     چنانچه از نظر جغرافیایی بیشتر به سمت غرب متوجه شویم، یعنی نزدیکتر به فرانسه، ظهور         پوچ پندار گرایی** (Illusionismus) در هنر باروک پسین را می یابیم که مشترکات زیادی با روی گردانی رکوکو از هیبت و رسمی بودن دارد، اما اهداف و نظراتِ اوج باروک را محفوظ نگاه داشته است که طبق آن تماشاگر بطور کامل در درام موجود در اثر شرکت داده می شود. در قصری موسوم به قصر اسقف در Wurzburg (تصویر 12 و 13) مفهوم »  ارگانیک «  به معنای دقیق کلمه مورد استفاده ی صحیح پیدا کرده است، زیرا تزئینات داخلی چنان بنظر میرسند که گویی از درون معماری به سوی بیرون در حال نشو و نما هستند. هنر باروک پسین درهم ریختگی آگاهانه ی اوج باروک مابین زیر ساخت و نقاشی، مجسمه و معماری را محفوظ نگاه داشته است. در Wurzburg بازدیدکننده در تخیلات بازیگوشانه ی پر از لطافت شرکت داده میشود. در تالار قیصر که به رنگ طلایی و کرم تزئین شده است، معماری و تندیس های انفرادی با نقاشی سقف درهم ادغام شده و مجموعه ی واحدی را تشکیل می دهند.

 

تصویر 12: نمایی از سالن قیصر در قصر اسقف طراحی و ساخته شده توسط

یوهان بالتازار نویمان به سال 54 ـ 1749

 

تصویر 13: نقاشی دیواری اثر جیووانی باتیستا تیپولو در سقف سالن قیصر

(تصویر بزرگ در حدود 1 مگابایت)

     نقاش سقف های وهم انگیز در Wurzburg هنرمند مشهور ونیزی جیووانی باتیستا تیپولو (1770 ـ 1696) بود. ویژگی سبک کارش استفاده از رنگ های درخشان و لطیف بود که در همان سنت تیسیان و جورجیو مورد استفاده قرار می گرفت. شوخ طبعی عصر او در کنایه های بازیگوشانه اش خود را بر مخاطب آشکار می سازند. برای مثال در تالار قیصر بر روی ستونی نقاش به جای کشیدن تندیسی، تصویر سگی را نقاشی کرده است.

     جادوی رنگین و شاعرانه ی تیپولو را باید بخشی از آخرین شکوفایی مکتب ونیزی به حساب آورد که در ظهور نور و فضا از باروک پسین خود را به نمایش گذارده بودند. هنرمندِ هم عصر او جیووانی آنتونیو کانالتو (1768 ـ 1697) ترجیح می داد تا مناظر نقاشی هایش را به تعبیری در سرخی یک بعد از ظهر گرم تابستانی فروبرد. کانالتو بیشتر راغب به نقاشی هایی از پستی و بلندی های سطح زمین بود که وی آنها را در شکلی تخیلی متجلی میساخت. اشراف و شهروندان ثروتمند که در سفرهای آموزشی خود به ایتالیا می آمدند، خواستار نقاشی های یادبود از مناطقی که بازدید می کردند بودند، و از آنجا که سلیقه ی آنها توسط مناظر آرمانی کلود لوریان شکل گرفته بود، توقع بیشتری برای بازنمایی دقیق بناها و تالاب ها داشتند. کانالتو در به هم جوش دادن بازنمایی واقعیت و آرمان گرایی موفقیت خاصی بدست آورد. در تصویر 14 در سمت چپ Dogenpalast را می توان مشاهده کرد، سمت راستِ تصویر، در دوردست Palladios San Giorgio Maggiore دیده می شود. و با این وجود ونیزی که کانالتو ساخته است، در جهانی دوردست و رویایی از نور و فضائی بیشتر خیالی تا واقعی قرار دارد.

 

تصویر 14: حوضچه سنت مارک. رنگ روغن روی بوم. 125 در 153 سانتیمتر

موزه هنرهای تجسمی در بوستون

         هرزدیسه گرایی خیال پردازانه تیپولو و پرداختن به جزئیاتِ توپوگرافیکِ کانالتو در تصاویر دقیق و واقعی از مکانهای جغرافیایی فرانچسکو گاردی (1793ـ1712) با یکدیگر ترکیب شده اند. گوارین صحنه های نقاشی هایش را با تزئینات و خرابه های رُمانتیک مملو از خزه و پیچک های انگور می آراست تا فضایی اسرارآمیز خلق کند. مناظری چون تصویر 15 بیشتر خیال پردازانه هستند تا واقعی و اصطلاحاً به آنها Capricci می گویند، که در معنی لغوی مورچه معنی می داد اما منظور از آن تخیلات تاریک و وهم آور و یا به عبارت دیگر ابداعات آگاهانه یا خیال پردازانه بود. در قرن هژدهم استفاده از امر غیر منتظره یا ناگهانگی در صحنه ای واقعی، درون مایه ای مورد علاقه و محبوب عموم بود.

تصویر 15: فرانچسکو گاردی

*  پیترو بِرِتینی کورتونا، نقاش و معمار باروک در ایتالیا                               

** منظور از این اصطلاح این است که نقاش چنان با مهارت و با انتخاب موضوع مناسب اثری بر روی دیوار (در خانه های اشرافی) نقاشی می کند که مخاطبین تصور می کنند با واقعیت روبرو هستند و نه با نقاشی.