مردان بزرگ کوچک

ژوزف اس نی

برگردان علی محمد طباطبایی

تاریخ بشری را اغلب به عنوان تاریخ فاتحین نظامی نوشته اند، لیکن دامنه ی امکانات بالقوه و عظیم نیروی رهبری انسانی میان آتیلا از قوم هون تا مادر ترزا در نوسان است. در این میان بیشتر رهبران معمولی گمنام باقی می مانند، لیکن نقش رهبری حماسی و پهلوانی در دوره جنگ منجر به تاکید بیش از اندازه بر دستور، نظارت و قدرت شدیدتر نظامی می گردد. در آمریکا امروزه بحث انتخابات ریاست جمهوری میان سناتور مک کین که قهرمانی از دوره جنگ ویتنام است و سناتور باراک اوباما، یک مدیر اجرایی پیشین در مسائل اجتماعی در جریان است. 

تصویر رهبرانی که زمانی مردان جنگی بوده اند همچنان تا دوره معاصر نیز باقی مانده است. نویسنده ای به نام رابرت کاپلان به زایش یک طبقه جدید از مردان جنگجو که همچون همیشه سندگدل و بی رحم هستند و بهتر از همیشه به سلاح های مرگبار مجهز می باشند اشاره می کند، در واقع طبقه ای که از مافیای روسی و مهره های اصلی قاچاق موادر مخدر در آمریکای لاتین گرفته تا تروریست ها تشکیل می شود و مانند یونانیان باستان در غارت شهر ترویا اعمال خشونت انگیز را ستایش می کند. کاپلان بر این عقیده است که رهبران عصر جدید نیز باید عیناً مانند الگوهای قدیمی خود رفتار کنند و این که رهبری جدید در دنیای ما نیازمند خلقیات و خصیصه های لامذهبی است که ریشه در گذشته های دور دارد.   

هرچند جنگجویان با هوش و زیرک می دانند که چگونه با چیزی بیشتر از صرفاً استفاده از زور رهبری کنند. سربازان گاهی به شوخی وظیفه شغلی خود را این گونه توصیف می کنند: « کشتن انسان ها و نابود کردن چیزها ». اما همانگونه که ایالات متحده در عراق نیز تجربه کرد، قلب ها و ذهن های مردم نیز مهم هستند و سلحشوران باهوش همانقدر نیازمند قدرت نرم هستند که به قدرت سخت اجبار و زور محتاجند.

در واقع تصویر بیش از حد ساده سازی شده رهبری به سبک یک جنگجو در دوره ی اول ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش باعث مشکلات و بدبیاری های زیادی برای نقش آمریکا در جهان گردید. در عصر ارتباطات فعلی این آشیل مذکر نیست که بهترین رهبری جنگ را ارائه می دهد. رهبری نظامی در دوره ما نیازمند مهارت های سیاسی و مدیریتی است.

بسیاری از حاکمان مستبد ـ در زیمبابوه، میانمار، بلاروس و نقاط دیگر ـ هنوز هم همان روش  سابق را برای شیوه ی حکومتداری خود مورد استفاده قرار می دهند. آنها وحشت را با فساد پیوند می زنند تا حکومت دزدسالارنه خود را برقرار نگه دارند، حکومتی که توسط « مرد بزرگ » و گروه های وابسته اش اعمال می شود. بخش قابل توجهی از جهان ما امروزه به همین شکل حکومت می شود.     

بعضی از نظریه پردازان تلاش می کنند که این حالت را به کمک « نظریه رهبری یک نر آلفا » توضیح دهند. برای مثال آرنولد ام لودویک که یک روانش شناس است استدلال می کند که درست همانگونه که نرها در میمون ها، شمپانزه ها و یا میمون های انسان نما به طور خود کار همین که به جایگاه مسلط در گروه می رسند به پذیرش مسئولیت های جدید خود در جامعه ای که در آن زندگی می کنند آغاز می کنند، حاکمان انسانی نیز به همین ترتیب عمل می نمایند.

لیکن چنین تبیینی برای نقش رهبری که مبتنی بر جامعه شناسی زیست شناختی است دارای ارزشی مشروط و محدود است. تا امروز هنوز هم ژنی که مسئول استعداد رهبری باشد کشف نشده و از تحقیقات انجام شده در مورد دوقلوهای یک تخمی و دو تخمی روشن شده است که فقط یک سوم تفاوت ها میان آنها در پذیرش نقش رهبری توسط عوامل ژنتیکی قابل توضیح است. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که ویژگی های ذاتی آن میدانی را تحت تاثیر قرار می دهد که انسان ها در آن یک نقش بخصوص را در جامعه به عهده می گیرند، اما در عین حال فضای کافی برای نقش تربیتی والدین و جامعه نیز باقی می گذارد.

با این همه یکی از اثرات رویکرد مرسوم از جنگجوی قهرمان حمایت از این باور است که رهبران در درجه اول به عنوان رهبر به دنیا می آیند و نه این که در طی زندگی خود به عنوان رهبر ساخته شوند و این که طبیعت از تربیت اهمیت بیشتری دارد. جستجو برای یافتن ویژگی های بارز یک رهبر حوزه مطالعات پیرامون نقش رهبری را از اواخر دهه 1940 همچنان در اختیار خود گرفته است و حتی امروزه در گفتار های عمومی همچنان موضوعی متداول است.

شخصی بلند قد وخوش سیما وارد اتاق می شود و توجه دیگران را به سوی خود جلب می کند و چهره او « شبیه به یک رهبر » به نظر می آید. مطالعات گوناگون نشان می دهند که مردان بلند قد اغلب در وضعیت مناسب تری قرار دارند و این که افرادی که در راس مسئولیت شرکت های بزرگ تجاری قرار دارند معمولاً از حد متوسط بلند قد تر هستند. لیکن بعضی از قدرتمند ترین رهبران تاریخ مانند ناپلئون، استالین و دنگ شیائوپنگ دارای قدی کوتاه و کمی بلند تر از 5/1 متر بودند.

رویکرد مبتنی بر استعدادهای نهانی هنوز هم در مطالعات مربوط به رهبری باقی مانده است اما در این میان توسعه یافته و انعطاف پذیرتر شده است. استعدادهای فردی را امروزه کمتر به عنوان ویژگی های ذاتی بلکه در درجه اول به عنوان الگوهای منسجم شخصیتی در نظر می گیرند. این تعریف طبیعت را با تربیت مخلوط می کند و معنای آن این است که « ویژگی ها و خصوصیات » را تا اندازه ای هم می توان آموخت و نه این که صرفاً در نتیجه ی استعدادهای ذاتی باشند.  

سخن ما در این باره است که رهبران در مقایسه با انسان های دیگر دارای انرژی بیشتری هستند، دل جرئت بیشتری برای وارد شدن به مخاطرات دارند، خوش بین تر هستند، بهتر دیگران را ترغیب می کنند و نسبت به دیگران احساس درک بیشتری دارند. هرچند این ویژگی ها تا اندازه ای تحت تاثیر آرایش ژنتیکی رهبران و تا حدی هم توسط محیطی که در آن این ویژگی ها آموخته و تکامل می یابند قرار دارند.

اخیرا آزمایشی متقاعد کننده رابطه متقابل میان طبیعت و ترتبیت را به درستی نشان داده است. از گروهی از کارفرمایان درخواست می شود که کارگرانی را به استخدام درآورند که مطابق با نظر آنها رتبه بندی شده اند. اگر کارفرمایان فقط سوابق شغلی آنها را می دیدند زیبایی ظاهر دیگر در استخدام نقشی نمی داشت.

اما آنچه در این آزمایش عجیب بود آن که هنگامی که مصاحبه از طریق ارتباط تلفنی به روش آزمون اضافه گردید، بازهم افراد خوش سیما نتایج بهتری به دست آوردند، حتی با آن که کارفرمایان نمی توانستند آنها را ببینند. احتمالاً یک عمر تقویت اجتماعی بر اساس ظاهری که آنها آن را مدیون ژن هایشان بودند در صدای این افراد لحنی حاکی از اطمینان خاطر و اتکاء به نفس بخشیده بود که می توانست حتی از طریق تلفن نیز ارسال شود و تاثیر خود را بگذارد. طبیعت و تربیت به طور کامل به هم تابیده شده بودند.

ژنتیک و زیست شناسی در رهبری انسان ها نقش بازی می کنند، اما نه تا آن اندازه و وسعتی که رویکرد مرسوم در باره قهرمانان جنگی می خواهد آن را به ما القاء کند. الگوی رهبری « مرد بزرگ » در جوامعی جواب مثبت می دهد که بر شبکه ای از فرهنگ های قبیله ای استوار است، شبکه ای ایستاده بر وفاداری و شرافت خانوادگی. لیکن ساختارهایی این چنین با الزامات یک جامعه پیچیده اطلاعاتی تناسب ندارد. در جوامع مدرن محدودیت های نهادی مانند قوانین اساسی و نظام های حقوقی بی طرفانه اهمیت و نقش این قبیل چهره های پهلوانی را محدود می کنند. جوامعی که بر رهبران قهرمان استوارند، بسیار به کندی به سوی یک جامعه مدنی و یک سرمایه وسیع اجتماعی که لازمه رهبری در جهان شبکه بندی شده معاصر است سیر می کنند. رهبری در جهان جدید اهمیتی به این نمی دهد شما چه کسی هستید یا به عنوان چه کسی پای به این جهان گذاشته اید بلکه مسئله اصلی اش این است که شما چه آموخته اید و به عنوان عضوی از گروه چه می کنید. طبیعت و تربیت در هم تنیده شده اند، اما تربیت در جهان معاصر به مراتب مهمتر است از آنچه الگوی پهلوانی می پذیرد.

لازمه جوامع مدرنی که بر اطلاعات استوارند فراتر رفتن از رویکرد رهبری « مرد بزرگ » است. جالب توجه خواهد بود دیدن آن که این دو کلیشه کلاسیک در رقابت های انتخاباتی آمریکا در سال جاری چگونه خود را نشان خواهند داد.

Little Big Men

by Joseph S. Nye

Project Syndicate, 2008.