مرگ یک کشور

یان بوروما

برگردان علی محمد طباطبایی

کشور بلژیک در خطر چند تکه شدن قرار گرفته است. اکنون شش ماه است که این کشور نتوانسته است دولتی تشکیل دهد که والون های فرانسوی زبان (32 %) را با فلاندری های هلندی زبان (58 %) متحد سازد. آلبرت دوم پادشاه بلژیک مأیوسانه در تلاش است تا از چند تکه شدن کشور جلوگیری کند.

جدای از پادشاه بلژیک که در چنین صورتی کار خود را از دست خواهد داد چه شخص دیگری به این مسئله اهمیت می دهد؟ در درجه اول والون ها. علی رغم این که این بلژیکی های فرانسوی زبان در قرن نوزدهم بودند که انقلاب صنتی اروپا را آغاز کردند، آنها اکنون در یک ناحیه زنگارگرفته ی محروم و نیازمند یارانه های مرکزی (فدرال) زندگی می کنند که بخش قابل توجهی از آنها حاصل مالیات هایی است که توسط فلاندری های ثروتمند تر و مدرن تر پرداخت می شود. تعداد اندکی از خیالبافان دست راستی هلندی نیز هستند که به این مسئله اهمیت می دهند زیرا آنها در رویای ایجاد اتحاد میان فلاندر بلژیک با سرزمین مادری هلند به سر می برند.

هرچند به استثنای آنها مردم فلاندر چنین آرزویی در سر ندارند. در هر حال این بلژیک بود که در 1830 به یک کشور مستقل تبدیل گردید و آنهم دقیقاً به این خاطر که فلاندری های کاتولیک را آزاد سازد و البته والون ها را ـ به جای آن که آنها تبعه های درجه دوم در یک پادشاهی هلندی پروتستان باشند.

لیکن شاید ما باید کمی به این مسئله توجه بیشتری مبذول داریم، زیرا آنچه در بلژیک در حال رویدادن است گرچه غیر معمول است اما در هر حال استثنایی نیست. چک ها و اسلواک ها از یکدیگر جدا شدند، به همان ترتیب نیز ملت های جداگانه ی یوگوسلاوی سابق. بسیاری از مردم باسک خواهان جدایی از اسپانیا هستند و به همین ترتیب بسیاری از کاتالان ها. مردم جزیره کورس هم علاقمند به جدایی از فرانسه هستند و بسیاری از اسکاتلندی ها از بریتانیا.

علاوه بر آن مشکل تبت در چین، معضل چچن در روسیه و موارد مشابه در نقاط دیگر جهان وجود دارد. البته تردیدی نباید داشت که بعضی از این مردم بعدا از جدایی قادر به ادامه زندگی خود به نحو مطلوبی هستند. لیکن تاریخ به نظر می رسد حکایت از آن دارد که اثرات انباشتی کشورهایی که به چند قسمت تقسیم می شوند به ندرت مثبت است.   

جدایی طلبان بلژیکی مایل به این اظهار نظر هستند که بلژیک هرگز یک کشور یک ملیتی طبیعی نبوده، بلکه آن را باید حادثه ای تاریخی به حساب آورد. اما موضوع اینجاست که بیشتر و شاید اکثریت کشورهای جهان نیز از این جهت سابقه ای مشابه نشان می دهند. حادثه در خصوص کشور بلژیک را آنها به طور معمول به اوایل قرن نوزدهم باز می گردانند، یا به عبارتی این کشور را پیامد فروریزی امپراتوری ناپلئون وتکبر هلندی ها می دانند. در حقیقت به همان خوبی نیز می توان این حادثه را به قرن 16 به عقب بازگرداند، هنگامی که امپراتوری هابزبورگ به هلند جنوبی (بلژیک امروز) چسبیده بود و در همان حالی که ایالت های پروتستان شمالی از هم می پاشیدند.

اما بوجود آمدن کشورهای یک ملیتی (nation – state) را به هرشکلی هم که در نظر گیریم، واقعیت این است که آنها در قرن های هژدهم و نوزدهم جهت یاری رساندن و حمایت از منافع مشترکی بوجود آمدند که به طور معمول در جایگاه به مراتب مهم تری از تفاوت های فرهنگی، قومی، زبانی یا دینی قرار می گرفتند.

اما اکنون مسئله این است که منافع عمومی در روزگار ما با گذشته تغییر کرده و اجماع مشترکی در این خصوص دیگر وجود ندارد. اتحادیه اروپا که فعالانه منافع منطقه ای را مورد حمایت قرار می دهد مرجعیت و اقتدار دولت های ملی را تضعیف کرده است. برای مثال اسکاتلندی ها اکنون بر این نظراند که وقتی بروکسل امتیازهای بیشتری به ما ارائه می دهد دیگر چرا باید به لندن تکیه کنیم.

در شرایطی که دیگر منافع مشترک در اولویت قرار ندارد، زبان و فرهنگ هم جایگاه مهمتری از گذشته را کسب می کند. یک دلیل عمده برای این که چرا بلژیکی های فلاندری از این که والون ها را با مالیات های پرداختی خود سرپا نگه دارند رنجیده خاطر هستند این است که فلاندری ها اکنون والون ها را تقریباً به عنوان افراد خارجی می نگرند. بیشتر فلاندری ها روزنامه ها و رمان های فرانسوی زبان نمی خوانند و برعکس. فرستنده های تلویزیونی نیز برای هرکدام به صورت مجزا وجود دارد. و به همین ترتیب مدرسه ها، دانشگاه ها و احزاب سیاسی.   

به نحوی مشابه، ایتالیای شمالی علاقه ای ندارد که مالیات های پرداختی اش صرف کمک به مردم فقیر تر جنوب کشور شود، آنهم با وجودی که آنها بسیاری موارد مشترک دارند: یک زبان ملی، ستاره های تلویزیونی، یک تیم ملی فوتبال و بالاخره سیلویو برلوسکونی. بلژیکی ها در مقایسه با آنها فقط یک شاه مشترک دارند که آنهم مانند بیشتر سلاطین اروپایی از اخلاف آلمانی ها است. 

و بازهم می توان پرسید که چرا این ها باید از اهمیت برخوردار باشند؟ آیا ما با مردم تبت جهت کسب استقلال آنها احساس همدلی نداریم؟ پس چرا نباید مردم فلاندر راه خود را بروند؟

لیکن باید بدانیم که حمایت از مردمی که زیر سرکوب حکومتی زورگو قرار دارند موضوع متفاوتی است و مردم تبت حقیقتاً در خطر از دست دادن فرهنگ خود قرار گرفته اند. اما هنگامی که گروهی از مردم یک کشور بنا به دلایل قومی یا زبانی و عدم تمایل برای تقسیم ثروت خود با بقیه تصمیم می گیرند که از یک کشور یک ملیتی بیرون آیند نگران کننده تر است.

اگر مردم فلاندر نمی خواهند مالیات هایشان خرج والون ها شود در باره ی کمک به مهاجرین بی کار آفریقایی تبار که بخش بزرگی از آنها را زمانی کشور بلژیک در تملک خود داشت و آنها را به عنوان منبع اصلی شکوفایی اقتصادی خود استثمار می کرد چه؟ این دیگر نباید مایه شگفتی ما باشد که حزب ناسیونالیست فلاندر (Vlaams Belang) به مهاجرین نیز خصومت می ورزد.

به همین خاطر است که اکنون سرنوشت بلژیک باید مورد توجه تمامی کشورهای اروپایی قرار گیرد، به ویژه آن کسانی که برای آینده اتحادیه اروپا آرزوی موفقیت دارند. زیرا آنچه اکنون در بلژیک در شرف وقوع است ممکن است زمانی در تمامی قاره اروپا به جریان افتد.

برای مثال، چرا آلمانی هایی که از یک اقتصاد موفق برخوردارند باید علاقه ای داشته باشند به این که مالیات هایشان صرف کمک به یونانی ها و مردم پرتقال بشود؟ واقعیت این است که بدون یک احساس همبستگی ـ چه در سطح کشوری یا قاره ای ـ به دشواری می تواند یک نظام مبتنی بر دموکراسی دوام آورد. اگر این احساس همبستگی بر چیزی عمیق تر از منافع مشترک مانند زبان یا یک تاریخ مشترک یا افتخار به پیشرفت های فرهنگی مبتنی باشد در آن صورت وضعیت متفاوت خواهد بود. هویت اروپایی هنوز هم در یک وضعیت قابل اعتماد و بادوام قرار ندارد.  

شاید مردم بلژیک دیگر نکات مشترک قابل توجهی میان خود ندارند، و بهتر است که فلاندری ها و والون ها از هم جدا شوند. لیکن باید به خاطر آورد که جدایی ها هرگز بدون درد نخواهند بود و ناسیونالیسم قومی همیشه احساساتی را برمی افروزد که باعث دردسر می شود.

ما می دانیم هنگامی که جاذبه های خون و خاک عرصه سیاست در اروپا را به تصرف خود درآوردند چه مصیبت هایی روی داده است و اکنون به نظر می رسد که اتحادیه اروپا نیز بدون این که قصد آن را داشته باشد همان نیروهایی را مورد تشویق قرار می هد که برای غلبه ی آنها در اروپای واحد پس از جنگ تصمیم گرفته شده بود.  

The Death of a Nation

by Ian Buruma

Project Syndicate, 2008.