انقلاب واقعی در چین

نگاهی به اینترنت و سانسور آن در چین

سیائو کیانگ

برگردان علی محمد طباطبایی 

پس از گذشت هشت سال از رشد قابل انفجار در چین، اکنون تقریباً به همان اندازه که در حزب مقتدر هفتاد میلیونی کمونیست عضو وجود دارد در این کشور کاربر اینترنت می توان یافت. « نخبگان اطلاعاتی » چین اساساً در شهرها ساکن هستند، آنها تحصیل کره اند و در کار خود حرفه ای و همین ها هستند که جستجوگران اصلی اینترنت در چین را تشکیل می دهند. آنها اکنون به قدرتی تبدیل شده اند که اندازه ای کاملاً برابر با قدرت سیاسی حاکم دارد. حال این پرسش مطرح است که از جهت دگرگونی در جامعه ی چین این مرکزیت جدید قدرت چه نقش و اهمیتی خواهد داشت؟ 

از اواسط دهه ی 1990 دولت چین رشد سریع اینترنت را برای بهره های اقتصادی اش به طور جدی در دستور کار خود قرار داد. اما در این میان نظام پیچیده ی سیاسی و فنی برای کنترل اینترنت نیز توسعه و تکامل یافت. دولت از تعداد بیشماری نظارت های قانونی جدید استفاده می کند، یعنی نیروی پلیس مخفی در اینترنت و یک سیستم قوی فیلترینگ بسیار قدرتمند سخت افزاری که سراسر کشور را از نظر تبادل اطلاعات از طریق شبکه های اینترنتی زیر نظر دارد.

علاوه بر آن می توان گفت که کنترل اینترنت بر جمعیت شناسی استفاده کنندگان از اینترنت نیز متکی است. غالب چنین افرادی به سرآمدان اقتصادی چین متعلق هستند و احتمال بیشتری وجود دارد که آنها اینترنت را به عنوان بخشی از سبک زندگی معاصر پذیرفته اند و نه به عنوان ابزاری جهت ایجاد انقلاب سیاسی و اجتماعی.

اما آنچه شکفت انگیز است این که سازوکارهای کنترلی دولت در مورد اینترنت تا حد زیادی موثر و موفق هستند. لیکن تغییرات اجتماعی عمیقی که ریشه ی آن را باید در خودآگاهی فزاینده به حقوق شهروندی یافت نه فقط توسط رشد اقتصادی که حتی توسط گسترش سریع اینترنت نیز تقویت و تحکیم می گردند.

پس از سپری شدن دو و نیم دهه از اصلاحات اقتصادی مبتنی بر بازار، اکنون شهروندان چینی به نحو فزاینده ای در این مورد که چگونه با بهره مند شدن از نوعی زبان حقوقی منافع اقتصادی و اجتماعی خود را مورد محافظت قرار دهند به خوبی آگاهی دارند. آنها به هنگام مواجه با سوء استفاده از قدرت و برای به چالش گرفتن سیستم به شکل روزافزونی از اصطلاح جدید « weiquan » به معنای « دفاع از حقوق » استفاده می کنند. واژه ی جدید دیگر « zhi qing quan »  است به معنای « حق داشتن » که آن نیز به گفتمان عمومی مردم داخل شده است.

این مجموعه واژگان جدید که منبع الهام آنها انقلاب در فن آوری اطلاعاتی بود به ویژه پس از شیوع بیماری سارس در بهار گذشته متداول گشت، یعنی هنگامی که دولت این بیماری همه گیر را پنهان می نمود تا این که در سراسر چین گسترش یافته و حتی از مرزهای کشور هم فراتر رفت. نیاز رو به افزایش برای « حقوق » را همچنین می توان در پوشش خبری سایر رویدادهای مهم در رسانه های سنتی چین تعقیب کرد. برای مثال به هنگام پوشش خبری برای یک فاجعه ی طبیعی، یک حادثه ی مهم در بخش صنعت یا یک موضوع بسیار اضطراری در خصوص بهداشت عمومی، به خبرنگاران رسانه های داخلی اجازه داده نمی شود که بدون تایید مقامات رسمی موضوع را گزارش داده یا مورد بررسی خود قرار دهند. اما در اینجا اینترنت است که می تواند به تغییر دادن چنین رسم هایی کمک کند. اکنون خبرنگاران می آموزند که چگونه از رهنمون های دولتی توسط پخش نمودن و جمع آوری اطلاعات از طریق خطوط اینترنتی بپرهیزند، یعنی آنچه برای مدیران تبلیغاتچی دولتی جلوگیری از انتشار اطلاعاتی را که به عنوان « بسیار حساس » طبقه بندی شده اند دشوار می کند.  

استفاده کنندگان معمولی اینترنت همچنین می توانند در باره ی رویدادهایی بنویسند که ناظرش بوده اند و گزارش ها و تصاویر خود از آنها را بر روی خطوط اینترنت منتشر کنند و کتمان سازی های خبرهای مهم را تقریباً غیر ممکن سازند. علاوه بر آن برای مقامات مسئول دشوار است که پخش کنندگان این نوع از اطلاعات « مخرب » را ـ واژه ای که غالباً توسط جکومت برای سرکوب مخالفین سیاسی استفاده می شود ـ پیدا کرده و به مجازات برسانند. از آنجایی که استفاده کنندگان اینترنت در چین اکنون احتمال بیشتری دارد که درباره ی یک ماجرای واقعی در همان زمان حقیقی اش کسب اطلاع کنند و این پرسش را مطرح سازند که چرا رسانه های رسمی چین این مورد را پوشش خبری نمی دهند، رسانه های رسمی چین حال از جانب مردم برای گزارش از رویدادهایی که آنها در غیر این صورت از آن طفره می رفتند شدیداً احساس فشار می کنند.

گفتگو های « آن لاین » در باره ی حوادث روز، به ویژه از طریق بولتن ها و خبرنامه های اینترنتی پدیده ی نوظهور دیگری است. در یک بررسی جدید مشاهده می شود که تعداد استفاده کنندگانی که در ده بولتن اینترنتی از مطرح ترین آنها در چین که بیشتر بر اخبار و رویدادهای سیاسی متمرکز هستند ثبت شده است از 100 هزار تا 500 هزار در نوسان می باشد. اینترنت اکنون از طریق همین بولتن ها، خدمات مربوط به توزیع نامه های اینترنتی و جامعه های مجازی « وب لاگ » در حال ظهور، به فراهم آوردن حوزه ی عمومی جایگزینی آغاز کرده است که تا همین چند سال پیش وجود خارجی نداشت.

با توجه به وجود یک نظام سانسور دولتی، غالب گفتگوها به موضوعات جایز سیاسی از قبیل اصلاحات قانونی و تلاش هایی بر ضد فساد دولتی محدود شده اند. هرچند که در چهارچوب این محدوده ها، عمل گرایی که اینک از طریق اینترنت مقدور گشته ـ از قبیل عریضه ها و دادخواست های آن لاین ـ نه فقط به گسترده تر شدن مرزهای گزارش های رسانه های سنتی انجامیده که حتی حکایت از بعضی نتایج جالب توجه و جدید سیاسی دارد.    

برای مثال هنگامی که در بهار سال جاری دانشجویی به نام سان سیگانگ توسط پلیس در شهر جنوبی گوانگزهو تا حد مرگ مورد ضرب و جرح قرار گرفت، طوفانی از درخواست برای « weiquan » یا همان دفاع از حقوق شهروندی بر روی خطوط اینترنت بپاخاست و بحث هایی را در باره ی « نظام توقیف و غرامت » موجب گردید. این شکل از « بازداشت اجرایی » که در اصل در برابر کارگران مهاجر مورد استفاده قرار می گرفت، علت اصلی بازداشت سان بود. موج تظاهرات آن لاین که به دنبال آمد بدون شک در تصمیم دولت برای منسوخ کردن این نظام و توقیف مقامات مسئولی که در این قضیه دخالت داشتند نقش مهمی بازی کرد.

علی رغم تلاش های دولت برای کنترل اینترنت، اکنون فضایی برای حمایت آگاهی در حال افزایش نسبت به حقوق شهروندی در جامعه ی چین به زحمت به دست می آید. از آنجا که حضور فراگیر و انعطاف پذیری اینترنت سانسور رسانه های سنتی را تضعیف می کند، عمل گرایی اجتماعی که توسط اینترنت ایجاد گشته نقش همواره موثرتری در اصلاحات قانونی چین و تکامل و توسعه ی جامعه ی مدنی نوشکفته ی آن بازی می کند.

اکنون 70 میلیون « شهروندان اینترنتی » چین احتمالاً در بهترین موقیعت ممکن برای راهنمایی دگرگونی جامعه ی خود و تعیین آینده ی کشورشان قرار دارند. اما نتیجه ی این آزمایش عظیم هنوز هم چندان قطعی نیست، تجربه ای که در آن دولتی اقتدارگرا وقت خود را صرف سیاست های نظارتی بر علیه فن آوری اطلاعاتی که به طور ذاتی در برابر این گونه نظارت ها مقاومت می نماید می کند. نهایت این که آنچه در حال روی دادن است چه بسا به ما همانقدر در باره ی طبیعت ذاتی اینترنت در جهان در حال تکامل کنونی می گوید که در باره ی چین در حال تغییر.

تاریخ انتشار اولیه سخ شنبه 22 دی 1382

سیائو کیانگ مدیر (سازمان) دیده بان حقوق بشر چین است.

Chinas virtuelle Revolution, by Xiao Qiang

Project Syndicate