منظره پردازی رمانتیک و طبیعت (بخش اول)

تصویر 51: کاسپار دیوید فریدریش، صلیب در کوهستان. رنگ روغن روی بوم. ۱۱۵

در 110 سانتیمتر. 1808. گالری دولتی نقاشی در شهر درسدن.

طبیعت به عنوان سرچشمه ی الهام و هماهنگی در نقاشی از منظرپردازی های سبک رمانتیک نقش مرکزی یافت. نسبت میان قالب ها و انسان ها در هنر رمانتیک بسیار معنادار تر بود تا در منظره پردازی های کلود لوریان. آن گونه که رمانتیک ها معتقد بودند تجربه ی مذهبی فقط از طریق یکپارچگی و یکی شدن با طبیعت میسر می گردید. هنگامی که به نقاش آلمانی کاسپار دیوید فریدریش (1840ـ 1774) تهیه ی یک محراب برای عبادتگاه خانوادگی سفارش داده شد او ایمان خود را توسط شکل هایی در طبیعت بیان نمود. برای این منظور وی صلیبی را در مقابل نور و بر نوک قله ی کوهی و در اشعه های خورشید در حال طلوع به تصویر کشید (تصویر51). سرخی تیره رنگ تمامی این صحنه را در نوری غیر زمینی غوطه ور ساخته است و ما را به یاد احساس درونی در یکی از آبرنگ های آلت دورفر می اندازد. برای فریدریش چنانچه شکل هایی از طبیعت در این مراسم شرکت داده نمی شدند مفهوم مرگ و رستاخیز مسیح ناقص می بود. باوجودیکه فریدریش و وردزورث قاعدتاً نمی توانسـتند از یکدیگر چـیزی بدانـند، دومی همان تصویر مورد بحث را در یکی از نوشته هایش مورد استفاده قرار داد، صلیبی بر فراز کوهی در شعاع های خورشیدی در حال غروب:

در برابرم آن هیئت ستایش برانگیز می درخشد

در پرتوی عمیق از خورشید در حال غروب

یا در آسمان بود که او را دیدم

آن موجود تنها و والا را

فراتر از هر چیز ممکن، همچون صلیبی از جنس هوا

تنها در بلندی صخره ای سر به فلک کشیده

ایستاده چون صومعه ای سرشار از زهد و پارسایی

پیش در آمد، کتاب 8

تصویر52: کاسپار دیوید فریدریش، حریم بزرگ. رنگ روغن روی بوم. 74 در 103

سانتیمتر. 1832. گالری دولتی نقاشی در شهر درسدن.

منظره های فریدریش چنان پرمفهوم هستند که کل فضای تابلو حالتی مهییج و تکان دهنده به خود می گیرد. درتابلوی حریم بزرگ (تصویر 52) عنوان و ترکیب بندی هرکدام نماد و مظهری از آن مفهومی هستند که او آن را در یک خلیجی کوچک و باتلاقی با چمن زار هایی در اطرافش و در نور سپیده دمان مشاهده می کرد. پیش زمینه ی نقاشی بطور اعجاب انگیزی از انحنای سطح افق متابعت می کند. در پشت ردیف های درختان تیره رنگ که در برابر آسمان قد برافراشته اند، چمن زارهایی که در دوردست واقع شده اند خود را می گسترانند. قایقی کوچک و در سایه فرورفته تنها نشانه ی وجود انسان در این منظره است. در این اثر هستی انسانی در هماهنگی کامل با طبیعت قرار دارد. واقع گرایی فریدریـش چـنان دقـیق و کامـل و انباشـته از احساس است که به فراواقعیت ( سورئالیسم ) بسیار نزدیک می شود. چنانچه این منظره را با سیاه مشقی از دورِر که با آبرنگ کار شده است (تصویر 53) مقایسه کنیم بسیار آموزنده خواهد بود. مشاهده ی طبیعت در کار دورِر رمانتیک های آلمان را تحت تاثیر قرار داد، اما واقع گرایی او بر اساس میل شخصی اش برای شناختن قوانین طبیعت قرار داشت و هیچگونه انعکاس وحدت وجودی نداشت، در حالیکه تابلوی حریم بزرگ برای فریدریش مظهری از حقیقتی جهانی بود.