باغ مخفی
گلچینی از ترجمه های منتشر شده من از سال ۱۳۸۰ تا به امروز در سایت ایران امروز و بعضی نشریات دیگرباغ مخفی
گلچینی از ترجمه های منتشر شده من از سال ۱۳۸۰ تا به امروز در سایت ایران امروز و بعضی نشریات دیگرسزارگربه ها سموم جزیره سه آ . . .
(افتضاحی در حد یک استعفا)
علی محمد طباطبایی
لابد می پرسید این دیگر چه جور عنوانی برای یک مقاله است. سزار گربه ها و سموم جزیره سه آ . . . ؟ باورکنید خود من هم معنا و مفهوم آنها را نمی دانم. شاید بد نباشد که منظور از این کلمه های به ظاهر رمزی را از مقامات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بپرسیم. آخر می دانید، این ها (و بسیاری چیزهای عجیب دیگر) در کتابی آمده است که قرار بود سالها پس از ترجمه و انتشار تاریخ تمدن ویل دورانت بار دیگر به زبان فارسی و با نگاهی بسیار ژرف بینانه تر و علمی تر تاریخ اروپا از رنسانس تا قرن بیستم را برای ما بازگو کند.
موضوع از این قرار است که چند روز مانده به عید نوروز کتاب قطوری به دستم رسید با طرح جلدی بسیار زیبا که چنین نامی برای آن انتخاب شده بود: « پانصد سال حیات فرهنگی غرب » و در زیر عنوان در نوشتاری جداگانه و در پرانتز آمده بود: تاریخ پانصد ساله. نویسنده کتاب ژاک برزون و ترجمه آن مطابق با آنچه روی جلد آمده بود کار ابوتراب سهراب معرفی می شد و نام ناشر آن . . . (اشاره مستقیم نشود بهتر است). بهای پشت جلد 15 هزار تومان و تعداد صفحه های این کتاب بالغ بر یک هزار بود و در واقع همه چیز حکایت از آن داشت که به راستی این کتاب باید خواننده ی ایرانی را با جنبه های جدید و بازگونشده ای از تاریخ نسبتاً معاصر غرب آشنا سازد.
اما علی رغم آن که از همان صفحات نخست من خواننده با انواع و اقسام اشتباهات چاپی روبرو بودم، هیبت کتاب و تعریف هایی که از آن در نشریات شده بود مانع می گردید که نگاه من جنبه ی انتقادی به خود بگیرد. وانگهی در روزهای نخست سال جدید من این کتاب را در میان دید و بازدیدهای نوروزی می خواندم و دقت لازم را به خرج نمی دادم. اما هنگامی که یکصد صفحه ی نخست کتاب را خواندم و به صفحه ی 108 رسیدم دیگر صبر و حوصله من به سر آمد. فقط در یک صفحه چندین اشتباه انشایی و تایپی و شاید ترجمه ای دیده می شد و اینها همه در حالی بود که چند در صفحه قبل از آن نیز تعداد اشتباهات کم نبودند. بنابراین و با توجه به دو نشانی پست الکترونیکی که در پشت جلد آمده بود من برای ناشر نامه ای گلایه آمیز نوشتم و از این همه اشتباه های گوناگون و پشت سر هم و به ظاهر پایان ناپذیر شکایت کردم و نوشتم که وقتی کتاب مهمی و آنهم به بهای 15 هزار تومان که پرداخت آن برای همه کار ساده ای نیست منتشر می شود این تعداد زیاد اشتباه چاپی چه توجیهی می تواند داشته باشد. پس از چند هفته که از پاسخ خبری نشد و در حالی که مشکلات کتاب همچنان ادامه داشت و هنگامی که به جمله ی عجیب « سزار گربه ها سموم جزیره سه آ » رسیدم دیگر از کوره در رفته و کتاب را به همان کتابفروشی که ابتدا از آنجا تهیه کرده بودم برای پس دادن بردم (حرکتی که تا بحال نکرده بودم و نشنیده بودم، یعنی پس دادن کتاب به علت اشتباهات فراوان تایپی). هنگامی که بعضی از شاهکارهای این کتاب را به صاحب کتابفروشی نشان دادم از تعجب شاخ درآورده بود. به شوخی به او گفتم که جاسوس های اسرائیل از طریق این کتاب و با جمله های رمزی اسرار هسته ای را به دشمن صهیونیستی می داده اند و از آنجا که جمله های عجیب و غریب در این کتاب کم نبود او تا حدی شوخی مرا باور کرد. من از او خواهش کردم که این کتاب و نسخه های دیگری از آن را اگر هنوز موجود دارد برای ناشر پس بفرستد و آنها را دیگر برای فروش عرضه نکند زیرا این کتاب حکم یک دستگاه معیوب را دارد که به هیچ دردی نمی خورد. گرچه نمی دانم که او اندرز مرا پذیرفت یا نه.
پیش از آن که بعضی از اشتباه های چاپی را که در این کتاب آمده است به شما نشان دهم لازم است که به چند نکته ی مهم اشاره شود. اول آن که چگونه است که ناشری سرشناس کتابی با بیش از یک هزار صفحه را قبل از آن که به دقت بخواند به زیر چاپ می فرستد و پس از چاپ آن نیز تلاشی برای جمع کردن نسخه های توزیع شده یا پاسخ به معترضین به خرج نمی دهد و گویی که اصلاً هیچ اتفاق مهمی نیفتاده است. اما مسئله بسیار عجیب دیگر این است که چگونه ممکن است وزارت فرهنگ و ارشاد که در بررسی کتاب ها به قول معروف مو را از ماست می کشد هرگز هیچ توجهی به این همه اشتباه چاپی در این کتاب نداشته است. غیر ممکن است که مأمورین مربوطه بدون خواندن آن اجازه چاپ داده باشند. آیا یکی از وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد پاسداری از فرهنگ ملی نیست و چگونه می توان پذیرفت که هنوز هم کتاب هایی با بهای سنگین چاپ شوند، به دست مشتری برسند و سپس فقط و فقط به درد دور انداختن بخورند. به راستی مسئولیت معاونت مربوطه در وزارت فرهنگ و ارشاد در این مورد بخصوص چیست؟ و آیا این افتضاحی در حد استعفای حد اقل یک معاون وزیر نمی باشد؟
اکنون به بعضی از مهمترین اشتباه ها یا جمله های مبهم در این کتاب اشاره می کنم. لازم به توضیح است که تا قبل از صفحه ی 100 من غلط های چاپی را علامت گذاری نکرده بودم. و پس از صفحه ی 201 نیز به خواندن این کتاب پایان دادم و اشاره های من فقط میان این دو محدوده را شامل می شود. در یک آزمایش جالب توجه در جمعی از دوستان ما این کتاب را مانند فال حافظ باز می کردیم و به دنبال اشتباه های جدید در قسمت های میانی به آخر کتاب میگشتیم وبدون اغراق در هر بار که کاملاً تصادفی جایی را باز می کردیم بلافصله به یک جمله ی نامفهوم و از نظر دستوری غلط برمی خوردیم. مورد دیگر این که اکنون که این مطلب را می نویسم این کتاب دیگر در اختیار من نیست و یافتن اشتباه های بیشتر امکان پذیر نمی باشد. من جمله هایی را قبلاً یاداشت کرده بودم که بعضی از آنها را حتی برای ناشر کتاب نیز فرستادم اما پاسخی نیامد.
1 ـ صفحه 106 سطر 10 و 11 از پائین: « ده ها نفر از هنرمندان برجسته، از سال 1500 میلادی تاکنون شکل هایی از حروف را برای موارد استفاده ی گوناگون ابداع کرده اند، یا آن که حرف های قدیمی را به کلی از میان ببرند ». بخش دوم این عبارت با بخش اولش همخوانی ندارد و منظور از آن روشن نیست. یا اشتباه تایپی است یا بخشی از قلم افتاده و یا . . .
2ـ صفحه ی 107 سطر دهم: « برای ستایش به جاو . . . » که معلوم نیست « جاو » چیست.
3 ـ صفحه 108 سطر دهم از پائین: « با این حال سایه سنت شفاهی کهن همچنان باقی بود و اثری آن را در پافشاری اومانیست ها نسبت به گفت و گو و سپس صورت چاپی آن آشکار است ». این عبارت به قدری غیر عادی و در هم ریخته است که معلوم نیست مشکل تایپی دارد یا مشکل انشایی یا ترجمه.
4 ـ صفحه 108 اولین جمله: « بهره گرفتن از کتاب در روزگار اخیر با ابداع های دیگری آشکار یافت ». اولاً آشکار یافت غلط است و می بایست « آشکار شد » یا « آشکار گردید » ترجمه می شد، اما آشکار شد نیز معنای درستی به این جمله نمی دهد و این احتمالاً به خطای مترجم باز می گردد که منظور اصلی را درنیافته است. در واقع همین یک جمله از دو اشتباه غیر قابل بخشایش رنج می برد و برای خواننده ای که می خواهد خود را راضی کند که در عوض پرداخت بهای نسبتاً سنگین به کسب معلومات جدید رسیده است دیگر هیچ توجیه معقولی جهت خریدی که انجام داده باقی نمی ماند.
4 ـ صفحه 108 سطر پنجم از بالا: « کتابخانه، به ندرت در فاصله ی کمی از هم قرار داشت . . . ». این جمله نیز نامفهوم است. شاید منظور « کتابخانه ها » بوده، اما بالاخره خواننده از کجا بداند؟
5 ـ همان صفحه ی بی نوای 108 سطر دهم از پائین: « با این حال سایه سنت شفاهی کهن همچنان باقی بود و اثری آن را در پافشاری اومانیست ها نسبت به گفت و گو و سپس صورت چاپی آن آشکار است » که این جمله نیز دچار مشکل انشایی است و به عبارت دیگر جمله ای است بسیار غلط و در هم ریخته.
6 ـ همچنان در همان صفحه ی 108کمی پائین تر می خوانیم: « شیوه ی آن از آثار کلاسیک پایه می گرفت . . . ». اما شما بگوئید واژه ی پایه گرفتن دیگر چه معنا می دهد؟ شاید منظور این است که شیوه ی آن بر آثار کلاسیک مبتنی بود، اما خواننده ی بی نوا چه می داند منظور نویسنده چه بوده؟
7 ـ و بازهم همچنان در همان یک صفحه (108) در سطر بعدی: « چاپ به مبادله ی اندیشه های پژوهشگرانه دقت بیشتر داد » که این ترجمه نیز با غلط هایی که خواننده در جمله های قبلی دیده مشکوک جلوه می کند، زیرا « دقت دادن به مبادله » معنا ندارد مگر منظور « اهمیت دادن به مبادله باشد ».
8 ـ متوجه باشید که همچنان در همان صفحه 108 هستیم، سطر 17 از بالا: « جستجوی پنرژ برای کسب اندرز به ازدواج یا استنکاف از آن ملهم از جدل قسمت جدل خانم ها است بین ناقدان و مدافعان زنان ». قضاوت با خودتان.
9 ـ و امان از این صفحه 108(سطر بعدی): « به هر حال واقعی یا غیر واقعی بران جزئیات گوناگون، ما دنیا را آنچنان که در روزنامه ها و رمان های امروزه می بینیم به ما عرضه می شود ». همین یک جمله چنان مبهم و مغشوش است که برای کل کتاب کافی بود. « بران » ؟ یعنی چه؟ وانگهی از هیچ بچه ی دبستانی چنین انشانگاری پذیرفته است؟
10 ـ صفحه 113 سطر اول: « بازهم به اهمیت غیر قابل انکار صنعت چاپ روبرو شدیم ». روبرو شدن « به » یا روبرو شدن « با »؟
11 ـ صفحه 113 سطر 12: « مسأله آلودگی هوا از همان دوران به طرح بود ». ظاهراً اصطلاح ندیده و نشنیده ی « به طرح بود » به تازگی مد شده، زیرا در صفحات دیگر این کتاب به دفعات تکرار می شود.
12ـ صفحه 179 سطر 12: « این کتاب را امروزه بخش دوم کتابی می دانند که نام آن کتاب زرین وضعیت آرمانی یک انسان مشترک المنافع و در باره ی جزیره ی جدید آرمانشهر می نامند ». شما بگوئید این چه جور انشایی است. وانگهی بخشی از جمله ی بالا که با حروف درشت تایپ شده از من نیست و به همین ترتیب در کتاب آمده است.
13 ـ صفحه 192 سطر سوم از پائین: « اصولاً مسأله پیشرفت اصلاً مطرح نبود انسانها از دور دست زمان اصول عدالت، متانت، مدارا و وقار را می شناختند ». هیچ مترجم با سلیقه ای دوبار پشت سر هم و با دو طرز بیان مختلف روی بخشی از جمله تاکید نمی کند. وانگهی « از دور دست زمان » نیز برای من اصطلاحی تازه است.
14 ـ همان صفحه سطر بعدی: « اما عملی کردن به آنها مسأله دیگری است ». عمل کردن به آنها یا عملی کردن آنها؟ شاید هم منظور عملی کردن آنها باشد، اما خواننده از کجا بداند؟
15 ـ صفحه 193 سطر 6 و 7 از بالا: « مدرن ها بعد از آن که به ما می گویند که با خارج شدن کشتی از مسیر خود کشتی از جغرافیای سرزمین تازه یافته، همراه با شهرها، معماری و مهمتر ازهمه استحکامات آن را توصیف می کنند ». چشم مأمورین وزارت فرهنگ و مسئولین انتشارات مربوطه به این قبیل جمله بافی ها روشن.
16 ـ صفحه 193 سطر 5 از پائین: « مع هذا هنوز این استنباط باقی است که نزد رابله زخمختی همه چیز است و انسان نیز خود نوعی فالستف ادبیات است» من متوجه نشدم که « زخمختی » چیست، اشتباه تایپی است یا یک واژه ی کمیاب، من نمی دانم اما « فالستف » دیگر چه معنا می دهد. و ظاهراً از آنجا که مترجم محترم راهنمایی خوانندگان را وظیفه خود می داند در زیر نویس همان صفحه به نوشتن املای لاتین آن اکتفا کرده: Falstaff . ظاهراً در عصر اینترنت یافتن مفهوم واژه های مبهم در کتاب ها وظیفه ی خود خوانندگان است.
17 ـ صفحه 201 سطر سوم از پائین: « تاریخ پیری و مرگ که مونتنی کاملاً در متون مختلف به آن می پردازد پرتوی برکثیری از مسائل متفرقه خانه ها » (نقطه پایان جمله). بخش دوم این عبارت نیز بدون فعل و به صورتی مبهم تمام می شود.
18 ـ و اکنون بزرگترین شاهکار کتاب در همان صفحه سطر بعدی: « سزارگربه ها سموم جزیره سه آ و غیره می افکند ». (عین جمله از ابتدا تا به انتها).
19 ـ و این هم آخرین اشاره ی من در صفحه ی 203 سطر 11 از بالا: « فراروی او ایده پذیرفته شده از شخصیت آن بود که تحت تاثیر امزجه و اختلاط بدن است یک مرد، یک زن و یک بچه صفراوی و سودایی ـ بلغمی و خونی شناخته می شدند ».
همانگونه که اشاره شد یاداشت برداری من فقط به 100 صفحه از کتاب می پردازد و تازه من بسیاری از اشتباهات دیگر انشایی و املایی را ندید گرفته ام و جالب توجه ترین آنها را در اینجا آورده ام. چنانچه کسی حوصله کند و از صفحه 203 به بعد را با جدیت پیگیری کند شک ندارم که به کشفیات درخشان تری هم خواهد رسید. آیا انتشار کتابی با این حجم انبوه از اشتباهات از صنعت نشر ایران (و البته از وزارت فرهنگ ایران که گویا متولی فرهنگ و ادبیات این مرز بوم باید باشد) قابل پذیرش است؟