خدایان یونانی را باز گردانیم

مری لفکوویتس

برگردان علی محمد طباطبایی

انسان های فانی چنانچه بیش از یک خدا در آسمانها حکومت کند زندگی بهتری خواهند داشت

شارحین برجسته سکولار و ملحد پیش از این گفته بودند که دین زندگی بشری را « مسموم » می کند و باعث ایجاد خشونت و رنج بی پایان می گردد. اما به عقیده ی بعضی آن سم مهلک نه خود دین که یکتاپرستی است. یونانیان باستان که دین چندخدایی داشتند از به قتل رساندن کسانی که خدایان دیگری را می پرستیدند جانبداری نکرده و هرگز ادعای آن را نداشتند که دینشان پاسخ های صحیحی برای هر مشکلی در اختیار دارد. دین یونانیان باستان آنها را از ضعف و ناتوانی خود آگاه نموده و باعث می گردید که آنها وجود دیدگاه های متفاوت در باره ی یک موضوع را به رسمیت بشناسند.

هنوز هم موارد بسیاری وجود دارد که ما می توانیم از این تصورات باستانی از الوهیت چیزهایی بیاموزیم، حتی اگر کاملاً موافق باشیم که رسم قربانی کردن حیوانات، خداانگاری رهبران و پیشگویی آینده از روی امعاء و احشا حیوانات و پرواز پرندگان دیگر به گذشته ها تعلق دارد.

دانشجویان هندوی من همیشه می توانند چیزی را ببینند که بسیاری از محققین متوجه آن نمی شوند: خدایان یونانی صرفاً مظاهری از نیروهای طبیعت نبودند، بلکه موجودات مستقلی با قدرت های خارق العاده که جهان و هرچیز در آن را نظارت و کنترل می کردند. بعضی از این خدایان کاملاً محلی بودند، مانند الهه های رودخانه و جنگل. دیگر خدایان جهانی بودند، مانند زئوس، خواهر و برادرها و فرزندانش.

زئوس به طور مستقیم با انسان ها گفتگو نمی کرد، بلکه فرزندانش ـ آتنا، آپولو و دیونیزوس ـ نقش بسیار فعالی در زندگی بشر بازی می کردند. آتنا از بقیه خدایان به زئوس نزدیک تر بود. بدون کمک او هیچ کدام از قهرمان های بزرگ نمی توانست کارهای استثنایی و شگفت آور خود را به انجام رساند. آپولو می توانست به انسان های فانی بگوید که در آینده برای آنها چه پیش می آید. دینونیزوس می توانست ادارک انسان را به نحوی تغییر دهد که او چیزهایی را که وجود نداشتند ببیند. در یونان باستان او را به عنوان خدای تئاتر و شراب مورد پرستش قرار می دادند. در روزگار خود ما او می توانست خدای روان شناسی باشد.

زئوس یا فرمانروای خدایان دیگر قدرت خود را به کمک هوش خود و در همراهی با دیگر قدرت های برتر حفظ می کرد. او بر خلاف پدرش (که او را خود از قدرت به زیر کشیده بود) تمامی قدرت را برای خود نگه نمی داشت، بلکه اختیارات و امتیازاتی را هم به خدایان دیگر واگذار می کرد. او یک حاکم مستبد نبود بلکه به سخن خدایان دیگر گوش می داد و توسط آنها متقاعد می شد.

یکی از ویژگی های مهم و متمایز تظام اعتقادی یونان گشودگی در برابر بحث و پرس و جو بود و بر این نظر بود که تصمیمات جمعی اغلب به نتایج بهتری منجر می شود. احترام در برابر گوناگونی دیدگاه ها، نظام جمعی حکومت آتنی ها را که دموکراسی خوانده می شد تحت تاثیر قرار داد.

 بر خلاف سنت ادیان تک خدایی، آئین چندخدایی یونانی ـ رومی چندفرهنگه بود. یونانی ها و رومی ها مشابهتی با دیدگاه تنگ نظرانه و بسته ی یهودی های باستان نداشتند که در نظر آنها الوهیت فقط  می توانست مذکر باشد. همچون بسیاری دیگر از مردم عهد باستان در شرق مدیترانه، یونانی ها الوهیت های مونث را هم به رسمیت می شناختند و آنها تمامی نیرو هایی را که به خدایان مذکر نسبت می دادند در مورد الهه ها هم می پذیرفتند.

آن گونه که فیلسوف یونانی تالس نوشته، جهان مملو از خدایان است که همگی آنها نیز مستحق احترام و سربلندی اند. یک چنین درک سخاوتمندانه ای از طبیعت الوهیت باعث گردید که یونانیان و رومی های باستان خدایان دیگر ملل را بپذیرند و مورد احترام قرار دهند (به جای آن که آنها را خوار شمارند) و ملل دیگر را برای تصورات خاص خود از دین داری تحسین کنند. هنگامی که یونانی ها در ارتباط نزدیک با یک ملت بخصوص قرار می گرفتند، آنها به خدایان خارجی نام های خدایان خود را می دادند: الهه مصری ایزیس برای آنها به دمتر و هوروس به آپولو تبدیل گردید و الی آخر. ازاین رو آنها خدایان ملل دیگر را به درون معبد خدایان خود وارد می کردند.

آنچه برای آنها غیرقابل پذیرش بود بی خدایی بود که منظور آنها از آن خودداری از باور به وجود هرخدایی به طور کل بود. یکی از دلایلی که بسیاری از مردم آتن از سقراط رنجیده خاطر شده بودند این بود که او ادعای آن را داشت که یک خدای بخصوص به طور شخصی با او صحبت می کند اما او نمی تواند آن را نام برد. به نحوی مشابه هنگامی که مسیحیان اولیه وجود هرگونه خدایی مگر خدای خودشان را انکار می کردند، رومی ها نسبت به آنها دچار سوء ظن سیاسی و انگیزه های فتنه جویانه شدند و آنها را به عنوان دشمنان حکومت مورد تعقیب قرار می دادند.

بنابراین وجود خدایان بسیار گوناگون در مقایسه با نظام تک خدایی یک روایت بسیار پذیرفتنی تر از حضور شر و بی نظمی در جهان ارائه می دهد. یک انسان فانی شاید از حمایت یک خدا برخوردار باشد، اما شاید موجب خصومت خدای دیگری شده باشد، خدایی که وقتی خدای حامی او غایب است می تواند به او حمله کند. الهه هرا (Hera) از هرکول قهرمان متنفر بود و الهه جنون را فرستاد تا او را به قتل زن و فرزندانش وادار کند. پدر هرکول زئوس کاری برای متوقف کردن آن نکرد آنهم با وجودی که او عاقبت به هرکول عمر جاودانی بخشید.

لیکن در سنت ادیان تک خدایی که در آنها خدا همه جا حاضر و همیشه خوب است، انسان های فانی باید خود به خاطر آنچه همیشه به هر دلیل خراب از آب در می آید مورد سرزنش و ملامت قرار گیرند، آنهم با وجودیکه خداوند به شر اجازه می دهد در جهانی که او آفریده همچنان وجود داشته باشد. در تورات، خداوند خانواده و ثروت ایوب پیامبر را از او می گیرد، اما پس از آن که ایوب به قدرت خداوند سرفرو می آورد، دوباره قدرت و سعادت را به او باز می گرداند.

خداوند قوم یهود، زمین را برای فایده رسانی به انسان ها آفریده است، اما در نگاه یونانیان، خدایان زندگی را برای انسان ها دشوار ساخته بودند و هیچ تلاشی برای بهبود زندگی بشر انجام نمی دادند و مرگ و رنج انسان ها را مجاز می دانستند. خدایان به عنوان مسکن دردها فقط می توانستند پیشنهاد کنند که مردم شاهد آن باشند که پیشرفت های بزرگ گرامی داشته می شوند. نه امیدی به یک زندگی شاد در میان بود و نه پاداش پس از مرگ. اگر چیزی درست از آب در نمی آمد که به طور اجتناب ناپذیری چنین بود، انسان ها می بایست جهت همدردی و یافتن آرامش نه به خدایان که به انسان های دیگر پناه آورند.

جدایی میان بشریت و خدایان برای انسان ها ممکن گردانید که بدون آن که احساس تقصیر کنند یا از انتقام و تلافی جویی های الوهیت که تورات از آن ها الهام گرفته بود بترسند به درگاه خدایان شکوه کنند. انسان های فانی در تفکر و تعمق در باره ی منش و نیت های خدایان کاملاً آزاد بودند. الهیات یونانی با اجازه دادن به انسان های فانی برای مطرح ساختن پرسش های دشوار انسان ها را تشویق به آموختن و جستجوی علت های ممکن و احتمالی رویدادها می کرد. فلسفه ـ یا همان اختراع ویژه ی یونانی ها ـ ریشه هایش در چنین جستجوگری های دینی است ـ و همینطور ریشه های علم.

شگفت آن که امتیاز اصلی دین یونان باستان در توانایی آن در شناخت و پذیرش جایزالخطا بودن انسان قرار دارد. انسان های فانی نمی توانند بر این تصور باشند که خود تمامی پاسخ ها را داشته باشند. اما کسانی که به احتمال زیاد می دانند چه کاری را باید انجام دهند، پیامبرانی هستند که به طور مستقیم از خدا الهام گرفته اند.

با این وجود پیامبران به طور اجتناب ناپذیری با مقاومت روبرو می شوند، زیرا مردم آن چیزهایی را می شنوند که می خواهند بشنوند، حال چه درست باشند و چه اشتباه. انسان های فانی مستعد خطا کردن در لحظاتی هستند که گمان می کنند می دانند که چه می کنند. خدایان از این ضعف انسان ها کاملاً آگاهند و اگر بخواهند با آنها ارتباطی برقرار کنند ترجیح می دهند که این کار را به طور غیر مستقیم انجام دهند. مثلاً از طریق نشانه ها و علاماتی که انسان های فانی اغلب از آنها برداشتی غلط می کنند.

دین یونان باستان قوانینی برای این جهان عرضه می کند که از بسیاری جهات قابل قبول تر است از آنچه ادیان تک خدایی ارائه می دهند. نظام اعتقادی یونانیان به طور علنی اعتماد کور بر مبنای امیدهای واهی را که گویا بالاخره همه چیز به خوبی و خوشی تمام خواهد شد منع می کند. چنین شکاکیت سالمی در باره ی هوش انسان و دستاوردهای او هرگز به اندازه ی امروز مورد نیاز نبوده است.

Bring back the Greek gods

By Mary Lefkowitz

http://www.latimes.com/

(لوس آنجلس تامیز)