فیلسوف، شاعر، منتقد بوش، دوست

یورگن هابر ماس

برگردان علی محمد طباطبایی

 

یورگن هابرماس در سوگ فیلسوف آمریکایی ریچارد رورتی می نویسد

تقریبا یک سال پیش از این بود که خبرجدید را از طریق پست الکترونیکی دریافت کردم. رورتی ابتدا همچون همیشه در این سال های اخیر ناخرسندی خویش را از بوش، « رئیس جمهوری جنگ » بیان می کرد، رئیس جمهوری که خط مشی هایش عمیقاً میهن پرستی را آزرده می ساخت که تمامی عمر خود را در تلاش برای بهبود شرایط کشورش پشت سر گذارده بود. و سپس بعد از سه یا چهار پاراگراف از تحلیل های پر نیش و کنایه آن جمله ی غیر منتظره می آمد: « دریغا که من به همان بیماری مبتلا شده ام که باعث مرگ دریدا گردید » و برای آن که بخواهد ضربه ی روحی وارد بر خواننده را تسکین داده باشد بلافاصله اضافه کرده بود که دخترش تصور می کند این نوع از سرطان لابد نتیجه ی « خواندن زیاده از حد هایدگر » است. 

سه و نیم دهه پیش از این ریچارد رورتی خود را از قید و بند حرفه ای که رسم و رسوماتش برای او بیش از اندازه خفقان آور شده بود رها کرد ـ نه به این خاطر که اصول فلسفه ی تحلیلی را کنار گذارد، بلکه به این دلیل تا بتواند از این به بعد در مسیرهای ناپیموده به فلسفه ورزی بپردازد. رورتی تسلطی استادانه بر حرفه ی ما فلاسفه داشت. در رویارویی با بهترین ها از میان هم ردیف هایش، مثلاً دونالد دیویدسن، هیلاری پوتنام یا دانیل دنت، او غالباً نکته سنجانه ترین و باریک بینانه ترین استدلال های ممکن را به کار می گرفت. لیکن او هرگز فراموش نکرد که فلسفه ورای ایرادهای همکاران فیلسوفش اجازه ندارد مسائلی را نادیده بگیرد که خود را از درون زندگی که ما در گیر آن هستیم به ما می نمایانند.

در میان فیلسوفان معاصر من کسی را نمی شناسم که مانند رورتی همکاران خودش را ـ و نه فقفط آنها را ـ طی چندین دهه و تا این اندازه با چشم اندازهای جدید، بینش های نو و تدوین های تازه دچار شگفتی و تعجب کرده باشد. این خلاقیت هیبت انگیز بیشتر مدیون روح رمانتیک شاعر است، کسی که دیگر خود را در پشت سر فیلسوف دانشگاهی مخفی نمی کند و البته به مقدار زیادی نیز به مهارت فراموش ناشدنی یک سخنور و نثر بی کم و کاست نویسنده ای مدیون است که همیشه برای تکان دادن خواننده با راهبردهای نامعمول در بازنمایی، به کارگیری مفاهیم دورازانتظار و متضاد و استفاده از واژگان جدید ـ یکی از اصطلاحات مورد علاقه ی رورتی ـ آماده بود. استعداد رورتی به عنوان یک مقاله نویس گستره ی فریدریش شلگل تا سورئالیسم را در بر می گرفت.

کنایه و هیجان و لحن بازیگوشانه و جدلی یک روشنفکر که شیوه های اندیشیدن را در سرتاسر جهان به کل متحول ساخت و انسان های مهمی را تحت تاثیر قرار داد حکایت از سرشتی سالم و مقاوم در او دارد. لیکن این تاثیر و برداشت نسبت به طبیعت لطیف انسانی او که اغلب خجول و گوشه گیر بود و پیوسته در برابر دیگران حساس، حق مطلب را در باره ی واقعیت سرشت او به جا نمی آورد. 

عنوان یک زندگی نامه ی خود نوشت کوتاه از او « ارکیده های وحشی و تروتسکی » است. در این زندگی نامه رورتی شرح می دهد که چگونه به عنوان یک نوجوان در دوروبر تپه های غرقه در گل در شمال غربی نیوجرسی آهسته قدم بر می داشت و رایحه ی حیرت انگیز و مدهوش کننده ی ارکیده ها را استشمام می کرد. تقریبا در همان ایام بود که او در خانه ی قدیمی والدین چپگرایش کتابی را یافت که در آن از لئو تروتسکی در مقابل استالین دفاع شده بود. این سرآغاز بینشی بود که رورتی جوان همراه خودش به کالج برد: « هدف از فلسفه آن است که زیبایی آسمانی ارکیده ها را با رویای تروتسکی از عدالت بر روی زمین آشتی دهد ».    

برای رورتی که اهل طنز و کنایه بود هیچ چیز مقدسی در جهان وجود نداشت. در اواخر زندگی اش هنگامی که از او پرسیده شد تا عقیده ی خود در باره ی « مقدس » را بیان کند، رورتی خدانشناس با سخنانی که یادآور هگل جوان بود چنین پاسخ داد: « برداشت و احساس من از مقدس بر این امید مبتنی است که روزی اعقاب دور من بالاخره در تمدنی جهانی زندگی کنند که در آن عشق و محبت تنها قانون ممکن باشد ».

Philosopher, poet and friend

Jürgen Habermas writes an obiturary for American philosopher Richard Rorty

http://www.signandsight.com

Zum Tod von Richard Rorty

Sueddeuscte.de