صف آرایی مومنین

پیر هوی مان

برگردان علی محمد طباطبایی

ترکیه اسلامی تر می شود. مردم روزه می گیرند، نوشابه های الکلی ناپدید می شود،

زنان حجاب اسلامی به سر می کنند. در پشت سر این ها یک انقلاب اجتماعی

 خود را مخفی کرده است: تازه به دوران رسیده های شهرستانی برای

 به دست گرفتن کامل قدرت آماده می شوند و اربابان سابق

 سکولار در استانبول را به چالش می گیرند.

در واقع زولوف لیوانلی می بایست از زندگی خودش راضی باشد. او از گلخانه ی ویلای وسیع خود به بسفور که بر بیننده تاثیری باشکوه می گذارد می نگرد. ملک او در یک منطقه ی جنگلی و پردرخت واقع شده است با درخت های سربه فلک کشیده و جیک جیک واضح پرندگان در میان آنها، و در فاصله ای نه چندان دور از مهمترین شهر شلوغ ترکیه یعنی استانبول: ترکیبی از شهر ییلاقی ایتالیایی یعنی پورتوفینو و شهر سوئیسی سوگرزه، کمی بالاتر از بخشی از استانبول به نام Tarabya که نام آن از واژه ی یونانی قدیم یعنی Therapia اقتباس شده است.

لیوانلی نه فقط فردی متول است که مورد احترام مردم کشورش نیز قرار دارد. هرکس او را در ترکیه می شناسد. به عنوان نویسنده و فیلم ساز فردی موفق است. به عنوان خواننده و آهنگ ساز فردی مشهور، به عنوان کارگردان بالاترین جوایز را دریافت کرده و به عنوان نماینده ی پارلمان بخشی از نخبگان سیاسی کشور محسوب می شود. Joan Baez  و اودو لیندن بورگ (خواننده ی آلمانی) ترانه های او را خوانده اند. با ویم وندرس همکاری داشته و در 1996 سفیر یونسکو گردیده. با این وجود این مرد با ظاهر باوقار و آراسته ی خود به نظر مضطرب می آید و خود را مانند پیامبری احساس می کند که می بیند پیش گویی های تیره و غم بار او دارد که درست از آب در می آید. او سال ها است که در باره ی خطر اسلام گرایان هشدار داده، خطری که میان دریای اژه در غرب و دریاچه ی وان در شرق گسترش می یابد. « ما از آن بیم داریم که مجبور شویم این سبک زندگی خود را تغییر دهیم ».  

در حال حاضر هشدار او بر ضد اسلامیزه کردن کشور به شدت مطرح می باشد. در 22 جولای ترکیه نه فقط در باره ی تناسب قدرت آتی احزاب سیاسی در پارلمان تصمیم خود را خواهد گرفت که رای دهندگان هویت کشور خود را نیز تعین خواهند کرد. آنها تعین خواهند نمود که در آینده تاثیر و نفوذ اسلام تا چه اندازه باید باشد. فعلاً دو حزب در برابر هم صف آرایی کرده اند: حزب عدالت و توسعه با ریشه های اسلامی که فعلاً دولت را در دست دارد و اصطلاحاً AKP خوانده می شود و حزب جمهوری خواه مردم یا CHP که به بنیان گذار جمهوری یعنی کمال آتاتورک باز می گردد. اگر AKP  به رهبری نخست وزیر اردوغان به پیروزی رسد (که فعلاً نظرسنجی ها چنین نشان می دهند) در این صورت زولوف لیوانلی همه چیز را بسیار تیره می بیند:  « ما با تهدید یک حکومت دینی مواجه هستیم ». AKP می خواهد که از ترکیه یک کشور اسلامی بسیازد.

لیوانلی، 61 ساله هیچ ضدیتی با اسلام ندارد، اگر البته این اسلامی میانه رو باشد، یعنی همان اسلامی که او در خانواده ی خود با آن آشنا شده است. اودر یک خانواده ی مسلمان بزرگ شده که در آن به هیچ وجه نوشابه ی الکلی جزو محرمات نبوده: « پدرم در حال حاضر 90 سال دارد و با این حال او از یک گیلاس راکی روزانه ی خود صرف نظر نمی کند. زنها در خانواده ی ما حجاب بر سر ندارند، حتی مادربزرگم که در آغاز قرن گذشته به دنیا آمده است ». این اسلام واقعی ترکیه بود که منشا آن به عثمانی ها می رسید: « هیچ کدام از سلطان های عثمانی به سفر هج نرفتند ـ علی رغم آن که این سفر جزو اصول و مبانی اسلام است ». لیکن اکنون یک اسلام نو و بنیادگرا تمامی ترکیه را در بر گرفته: « اسلامی که بر خشونت مبتنی است ». این از شور بختی ترکیه ی امروز است که مادربزرگ هایش از نوه های خود متجدد تر هستند.

دینداری نه فقط در روستاها که در شهرهای بزرگ هم کاملاً به چشم می خورد: روزهای شنبه ترک ها از تمامی اقشار به مسجد بزرگ ایوب در استانبول سرازیر می شوند، جایی که یک افسر بلند مرتبه ی پیامبر یعنی ابو ایوب انصاری آرامگاه ابدی خود را یافته است. در اینجا یک اسلام عامیانه و مردم پسند جاری است: هرکس که آرزویی دارد قبر ایوب را زیارت می کند. گفته می شود که انجام عبادت های دینی در این مکان برای متحقق شدن آرزوها موثر واقع می شود. البته در این مکان مسئولین دینی تابلوهایی نصب کرده اند که مطابق با آنها این گونه افکار در حکم « خرافات » هستند. با این وجود محبوبیت مسجد ایوب جاودانی است.

خانواده ی لیوانلی متعلق به فامیلی ممتاز از صاحب نفوذان ترکیه است. پدر بزرگ او قاضی بود، پدرش رئیس بالاترین دادگاه عالی کشور. پنج سال پیش او به عنوان نماینده ی مجلس انتخاب گردید. لیوانلی با نگرانی شاهد به چالش کشیده شدن نخبگان « قدیمی » است که خود او نیز به آنها متعلق است و آنهم توسط نیروی جدید اسلام گرایان. طی 20 سال گذشته هزاران متقاضی کار از روستاها به شهرهای بزرگ سرازیر شده اند. در آنجا فقر بود که در انتظار آنها نشسته بود و حکومت کمکی به آنها نکرد. در یک چنین شرایط و محیطی شبکه ی اسلامی فعال گردید: آنها در حالی که به شدت توسط AKP  حمایت می شدند به داد دل بی خانمان ها رسیدند. تنها در استانبول آن گونه که در مقر اصلی حزب ادعا می شود چندین ده هزار داوطلب در حال انجام وظیفه هستند.

واعظین از استان آناتولی « مغز های مردم » را تسخیر کرده اند. این را لیوانلی می گوید و مثالی ذکر می کند: « کودکانی در سن پنج یا هفت سالگی در تلویزیون در وصف پیامبر اسلام سرودهای ستایش آمیز می خوانند. در شهرها تعداد بیشتری از زنان حجاب بر سر می کنند. کلاس های قرآن بسیار مورد علاقه و توجه قرار گرفته است. در آناتولی دیگر به ندرت نوشابه ی الکلی یافت می شود ». مهمتر از هرچیز طی ماه رمضان اسلامیزه شدن جامعه بسیار مشهود تر است: نسبت به گذشته رستوران های بیشتری بسته می مانند ـ گویی که همه وظیفه دارند روزه بگیرند. در دوران جوانی لیوانلی پایان مراسم افطاری در حد یک رویداد رسمی و عمومی نبود. امروز مسئولین شهر استانبول که AKP بر آن حکومت می کند چادرهای بسیار بزرگی برپا می کنند و شب ها به طور مجانی غذا توزیع می کنند. دینداران گستاخ تر می شوند. به این ترتیب در همین اواخر یکی از اعضای مهم دولت بدون آن که مورد پرسش قرار گیرد خواهان آن شد که در ترکیه اجرای قوانین اسلامی جامه عمل بپوشد. لیوانلی با نگرانی بسیار به جدیدترین مثال از « ایرانی کردن » ترکیه اشاره می کند: ممنوعیت تبلیغ مایوهای دوتکه در استانبول.

AKP البته خود را مدرن نشان می دهد اما به طور پنهانی ـ آن گونه که لیوانلی تصور می کند ـ یک برنامه ی اسلامی را تعقیب می کند. در دهه ی 90 در انتخابات شهرداری استانبول لیوانلی در مقابل اردوغان که فعلاً نخست وزیر است به فعالیت انتخاباتی پرداخت. با این وجود هنرمند ما شانسی برای پیروزی نداشت: در اردوگاه لائیک ها یک نامزد دیگر نیز خود را مطرح ساخت و در نتیجه رای ها شکسته شدند و در نهایت اردوغان به شهرداری رسید.

اردوغان نزدیکی خود با اسلام گرایان را در مبارزات انتخاباتی پرده پوشی کرد، به این ترتیب که او ریش خود را تراشیده و کت و شلوار های خودش دوخت و برازنده به تن می کرد. در حالی که تازه به مقام شهرداری استانبول رسیده بود، سخنان پرهیزکارانه ای از زبانش خارج می شد مانند این که « نوشابه های الکلی باید ممنوع شوند » ، « من امام شهر استانبول هستم » ، « لباس های شنا بهره برداری از لذت اند » یا « عظمت و بزرگی ما در اسلام و هدف ما حکومت اسلامی است ».

نمازخانه های جدید در مدارس

در حالی که یک خدمتکار نوشابه ای گازدار با یخ برای لیوانلی می آورد، او از گلخانه ی خود به بسفر چشم دوخته که زیبایی اش گول زننده است. جریان های سریع آب و جریان های آب مخالف آن را به یک    آبراهه ی بسیار خطرناک تبدیل می کنند: با این وجود قایق های تفریحی بادبانی و نفت کش های بسیار بزرگ چنان به نرمی و آرامی از برابر ملک لیوانلی عبور می کنند که انگار جریانات متلاطم آب هرگز        نمی توانند صدمه ای به آنها برسانند.

آنچه لیوانلی از آن بسیار بیم ناک است در واقع همان بدترین حالت ممکن است: اگر قرار است که AKP پس از انتخابات جاری در راس قدرت باقی بماند، یا یک کودتای نظامی بوقوع خواهد پیوست و یا یک جنگ داخلی به راه خواهد افتاد: « این ها گزینه های ممکن در ترکیه هستند ». ارتش پاسدار جمهوریت لائیک است که آغاز آن به آتاتورک باز می گردد. از 1923 او جدایی قاطع میان حکومت و دین را به اجرا گذارد. لیکن امروز دیگر این جدایی آن صلابت گذشته را ندارد. AKP اداره ی کشور را به کارمندان محافظه کار اسلامی محول کرده است.

اسلام گرایان همانگونه که بازدید از یک مدرسه در استانبول نشان می دهد کودکان را زیر تاثیر و نفوذ خود گرفته اند. مطابق با گفته ی یک معلم، در بخش آموزش 98 درصد تمامی پست های جدید در اختیار وابستگان اتحادیه اسلامی آموزکاران قرار گرفته. « دوسوم مدیرانی که به تازگی به این مقام منصوب شده اند، در فهرست اتحادیه اسلامی آموزگاران ثبت نام کرده بودند ».

نفوذ آنها البته بدون پیامدهای مربوطه نبوده است: تعداد نمازخانه های مدارس افزایش یافته است. مدیران مومن دفاتر کاری خود را برای انجام نماز در اختیار قرار می دهند یا به دانش آموزان هنرستانی برای انجام نماز جمعه مرخصی می دهند. در طول تعطیلات دانش آموزان به کلاس قرآن می روند که مساجد هزینه های آنها را تامین می کنند.

درپشت سر این ابتکارهای خصوصی (غیر دولتی) اغلب اسلام گرایان ترک قرار دادند که از خارج از کشور این عملیات را هدایت می کنند. برای مثال توسط فتح الله گولون یکی از مهم ترین رهبران دینی ترک. او در شبکه ای از مدارس، دبیرستان ها و دانشگاه ها سرمایه گذاری کرده است. گولون یک هدف روشن دارد: پرورش یک نسل طلایی از مسلمان ها تا « ارزش های اخلاقی » اسلام را به مرحله ی اجرا درآورند و سیاست را برای قرار گرفتن در مسیر دینی آماده و هدایت کنند.

گولون کشورش را هفت سال پیش به مقصد ایالت متحده ترک کرد، آنهم پس از آن که مورد اتهام واقع گردید که برای به اجرا درآوردن یک دیکتاتوری دینی دسیسه چینی کرده بوده است. در اعلام جرمی که برای او صادر گردید وی را به عنوان « قوی ترین و بانفوذترین بنیادگرای اسلامی ترکیه » نامیده بودند، شخصی که « روش کار خود را به کمک ظاهری از دموکراسی و میانه روی پنهان کرده است ». حقوق دانان برای طرح این اتهام به سخنانی از او که با دوربین مخفی تهیه شده بود استناد می کردند، فیلمی که در آن او حرکت طولانی از میان نهادها را موعظه می کرد. او به پیروان خود می گوید که باید محتاط باشند و به مومنین هشدار می دهد که: « محتاط تا آن زمان که شما به چنان قدرتی برسید که بتواند بر روی پای خود و در چارچوب ساختار کشور ترکیه قدرت را در تمامی سازمان های حکومتی به سوی خود بکشید. اگر شکیبایی زیاد به خرج ندهید، نیست و نابود خواهید شد ـ مانند اسلام گرایان الجزایر». (البته گولون خودش سرزنش هایی را که نثار او می شود با این ادعا که این نوار جعلی است رد می کند).

گولون از تبعیدگاه خود در ایالات متحده یک امپراتوری بین المللی بوجود آورده است که نه فقط در ترکیه بلکه در اتحاد شوروی سابق، در بالکان و در خاورمیانه فعال است. از جمله تشکیلات او کانال های تلویزیونی و مدارس دینی در کشورهایی مانند کره و آفریقای جنوبی است. واعظ ما می تواند بر همفکران ثروتمند خود حساب باز کند. به این ترتیب یک صاحب کاراخانه ی نساجی و فردی محافظه کار و دینی از شهر آناتولی به نام مالانیا پرتیراژترین روزنامه ی کشور یعنی « زمان » را تامین مالی می کند. همچنین در میان ترک زبانان آلمان، بلژیک، فرانسه، اسپانیا، آذربایجان، ایالات متحده و پاکستان روزنامه ی زمان با تیراژ وسیع پخش    می شود. این موسسه انتشاراتی فعلاً در مسیر موفقیت گام بر می دارد. فقط در خود ترکیه دارای پنج چاپخانه است. از ماه ژانویه این روزنامه دار یک نسخه انگلیسی زبان هم شده است به نام Today's Zaman.

در میان ترک های سکولار این روزنامه از این جهت بسیار بدنام است که در حال طی کردن مسیر اسلامی کردن ترکیه است. مرد جوانی در یک دفتر مسافرتی در استانبول در میان راه من به سوی دفتر روزنامه ی زمان به من هشدار می دهد: « مواظب باشید، آنها بنیادگرا هستند ».

مقر اصلی این موسسه انتشاراتی در نزدیکی فرودگاه استانبول در یک ساختمان کاملاً مدرن قرار دارد، با طراحی داخلی بسیار شیک در تالار پذیرایی، تابلوهای نقاشی مدرن در اتاق هیئت تحریریه و یک کافه تریا در طبقه ی همکف: سبک بسیار مهم است: اخیراً « زمان » مطلبی در باره ی خانم آتیل کوتگولو یعنی قدیمی ترین طراح مد ترکیه داشت، فردی که برای حضور و رفتار مدرن زنان ترکیه نفش موثری ایفا کرده است. کوتگولو روسری هایی با رنگ های بسیار تند طراحی می کند و به خانم ها یاد می دهد که چگونه می توانند سر و موهای خود را در عین حال که پوشیده است اما با مد روز هم سازگار کنند. این روزنامه یک صفحه ی کامل را به روسری های مدرن و طراح آن اختصاص می دهد، گویی که آنها می خواهند ثابت کنند که: رنگ های روشن به جای خاکستری یا مشکی، شکل مدرن و امروزی به جای الگوهای تیره و کسل کننده ـ طراح مد آزاداندیش ترک خود را به این گونه نشان می دهد و ثابت می کند که اسلام و زندگی مدرن مکمل یکدیگر هستند.

سردبیر نسخه ی انگلیسی « زمان » بولنت کنس ـ یک دانشگاهی شیک پوش با چهره و رنگ پوستی تیره ـ مرا در اتاق خبر می پذیرد و خوشامد می گوید. وی از آن تعریف می کند که می داند بسیاری او را به عنوان یک ایدئولوگ دینی به حساب می آورند. اما در باره ی « خطر اسلامی » علاقه ای به صحبت کردن ندارد ـ که به عقیده ی او مسئله ای اصلی ترکیه این نیست. از نظر او اختلاف نظری که باعث جدایی در ترکیه شده بیشتر پیامدی از « الیگارشی نخبه گرا و دیکتاتور » است که آتاتورک و جانشین هایش مسئولیت آن را به عهده دارند. آنها جمهوری ایجاد کرده اند که در آن بوروکراسی، قضات، نظامی ها و حزب جمهوری خواه آتاتورک بر بقیه مردم حکومت می کنند ـ بر شهرستانی ها، افراد مومن، فقرا، کشاورزان. اکنون یک قشر جدید با فشار خود را به قدرت وارد می کند: ترک های جوان و بلندپرواز از نواحی دوردست. آنها نخبگان قدیمی را از مراکز قدرت در استانبول، آنکارا و ازمیر دور می کنند، از همان مراکزی که در این ده ها سال گذشته حق ورود به آنها را نداشتند.

کنس می گوید: من شخصاً برای یک انقلاب اجتماعی که ترکیه را تغییر می دهد مثال خوبی هستم. او در مالانیا در آناتولی به عنوان فرزند یک باغدار زردآلو که سواد خواندن و نوشتن ندارد بزرگ شده است. او می گوید: « در شهرستان ما از نخبگان بسیار دور بودیم ». او ترقی خود را به سیاست اقتصاد لیبرالی مدیون است که در این میان سه دهه از عمر آن می گذرد و موفق به یک دگرگونی در اقشار اجتماعی ترکیه شده است. اگر قبلاً ثروت در استانبول، آنکارا و ازمیر انباشته شده بود، اکنون در استانهای کشور است که شکوفا می شود. به این ترتیب پدر او می تواند میوه هایش را به کسانی که آنها را بهتر می خرند بفروشد، به جای آن که مجبور باشد مانند گذشته آنها را به کارخانه ای که در انحصار دولت است و قیمت های ثابت دارد تحویل دهد. درآمدها بالارفت و باغدار زردآلو توانست از عهده ی تامین هزینه های فرستادن پسرش به یکی از مطرح ترین دانشگاه های استانبول برآید. بقیه ی  بچه های شهرستانی از نسل او یا سیاستمدار شدند و یا صاحب شرکت های خصوصی ـ مثلاً عبدالله گل که زمانی قبل از آن که به وزیر امور خارجه انتخاب شود به عنوان بانکدار اسلامی در عربستان سعودی کار می کرد  یا اردوغان نخست وزیر. گرایش اسلامی در ترکیه چندان هم بدون دلیل و اتفاقی نیست. ابتدا شخصیت هایی در راس قرار گرفتند که دینی یا محافظه کار هستند. آنها از اسلام سیاسی یک نیروی قدرتمند می سازند. به عقیده ی کنس این در اصل نه یک دگرگونی دینی که بیشتر معضلی جمعیت شناختی است.

با این وجود سیاست ترکیه مثل خود بسفر موذیانه است. در حالی که نخبگان قدیمی به اسلام اعلام جنگ نموده اند، کشور در یک جریان خطرناک قرار گرفته است. ارتش و احزاب سکولار موانع ورود به اتحادیه اروپا  و همینطور مسئله ی لاینحل قبرس، شورش کردها و درصد بالای بیکاری نوجوانان را به عنوان دلایلی برای تحریک کردن ناسیونالیسم ترکیه مورد بهره برداری قرار می دهند.

برای لیوانلی این قیام ناسیونالیستی همانقدر نگران کننده است که قدرت گیری اسلام گرایان. تا اینجا او به عنوان یک نماینده ی مستقل عمل کرده است. در انتخابات پیش رو او خود را نامزد نکرده. « کسی که نه  می خواهد در کشوری زندگی کند که سیاست هایش بر اساس قرآن استوار است و نه از یک دیکتاتوری حمایت می کند، دیگر در ترکیه میهن سیاسی ندارد ».           

Aufmarsch der Frommen

Von Pierre Heumann

http://www.weltwoche.ch/artikel/?AssetID=16878&CategoryID=91