تاریخ مشترکی برای لبنان

مصاحبه با فواز طرابلسی

برگردان علی محمد طباطبایی

لبنان یا سوئیس خاورمیانه به خاطر تقسیم بندی های پیچیده ی کنفسـیونال

(1) خود معروف است. اکنون تاریخ نگار و محقق سیاسی لبنان فواز

 طرابلسی کتابی تاریخی در باره این کشور به نگارش

در آورده است. مونا سارکیس از نشریه قنطره

 با او به گفتگو نشسته است

قنطره: آقای طرابلسی شما در کتاب جدید خود تعداد زیادی اطلاعات، نام ها و تاریخ ها را گنجانده اید. هدف از تهیه این کتاب چه نوع مخاطبینی بوده اند؟

طرابلسی: من در دانشگاه آمریکایی لبنان در بیروت در باره همین موضوع سخنرانی هایی داشتم و سپس یاداشت هایی را که برای این منظور تهیه کرده بودم جمع آوری نموده و این کتاب بوجود آمد و به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر شد. بنابراین کتابی است هم برای مردم لبنان و هم خارجی ها.

قنطره: آیا فکر می کنید که خوانندگان لبنانی واقعاً نیازمند یک چنین کتاب تاریخی با جزئیات بسیار بودند؟

طرابلسی: آخرین باری که در باره ی این موضوع کتابی نوشته و منتشر شده است به سال 1965 باز می گردد که آن را تاریخ نویس لبنانی کمال صلیبی نوشته بود. اما من می خواستم تمامی مطالب بیشماری که از 1975 تا 1990 در باره جنگ داخلی نوشته شده بود را نیز در یک متن جامع گردآوری کنم. البته دلایل دیگری هم وجود داشت، مثلاً، این که بیشتر رساله های تاریخی در باره لبنان، کشوری که در 1920 بوجود آمده است، صرفاً به جبل لبنان        می پردازند مسئله ای غیر قابل بخشایش است. تمامی بخش های دیگر این کشور باید در تاریخ ما دوباره گنجانده شوند. همچنین نمی توان تاریخ این کشور را صرفاً تحت شعار کنفسیونالیسم توضیح داد، در حالی که عوامل مهم اجتماعی ـ اقتصادی که سهم مهم و اصلی در مناقشه های این کشور دارند نادیده گرفته شوند ـ و آنهم البته تا همین امروز، بدون آن که مورد توجه قرار گیرند. این در عین حال حکایت از آن دارد که لبنان به هیچ وجه صرفاً یک بازیچه یا صحنه نبرد قدرت های خارجی هم نیست، بلکه باید عوامل خانگی را نیز به حساب آورد، چه در حال و چه در گذشته. به طور کل کتاب در مجموع تلاشی است برای درک طرح اصلی و اولیه قرارداد طائف (2) در 1989، یعنی یک کتاب تاریخ مشترک و از این رو وحدت بخش برای تمامی لبنانی ها. تا امروز گروه بندی های گوناگون این کشور هر کدام تفسیر خودشان را از تاریخ کشور در کتابهای درسی آورده اند.

قنطره: مثلاً؟

طرابلسی: مارونی ها منشا فرضی خود را به فنیقی های غیر عرب می رسانند، در حالی که سنی ها مدعی اند میراث آنها به عرب ها بازمی گردد. مسیحی ها امیر شهاب دوم که سنی بود و بر جبل البنان و تحت حمایت عثمانی ها حکومت می کرد و کسی که بعداً به دین مسیح گرویده بود را به عنوان بنیان گذار لبنان محسوب می کنند و این ها همه در حالی است که دروزی ها او را به عنوان فردی توصیف می کنند که به تفوق مسیحی ها خاتمه داد. سنی های ساکن در شهرها بر عصر تفوق عثمانی ها بر لبنان اهمیت بسیار قائل اند، در حالی که مسیحی ها این دوره را به عنوان زمانه ای منحوس در تاریخ خود می نگرند. هرکسی که به تاریخ لبنان می پردازد پیوسته به سرکوب ها، وقایع سانسور شده و نیمه حقیقت ها برمی خورد، به ویژه هنگامی که به بررسی مناقشه های مسلحانه مشغول می گردد. تاریخ نگاران فرانسه استعماری جنگ داخلی 1860 را به عنوان قتل عام مسیحی های لبنانی می نگرند، برداشتی از تاریخ این کشور که مسیحیان بعداً خوشان آن را بر علیه مسلمانان مورد استفاده قرار دادند. در این مورد این واقعیت نادیده گرفته شده که آن قربانیان فرضی منفعل در واقع از دشمنان دروزی خود در آن ایام بسیار سازوبرگ نظامی بیشتر و سنگین تری داشتند.     

قنطره: شما تاکید دارید که کنفسیونالیسم تنها ویژگی تعیین کننده در لبنان نیست یا هرگز نبوده است. با این وجود انسان اغوا می شود که تاریخ این کشور را بر اساس چنین تقسیم بندی هایی مورد تفسیر قرار دهد.

طرابلسی: شکل بندی های بلوک مانند و مبتنی بر کنفسیونالیسم که امروز با آنها روبرو هستیم در اواسط قرن نوزدهم وجود آمد و این کنفسیون هایی که فعلاً می بینیم میان یک یا دو رهبر سیاسی اتحادی ایجاد کرده است تازه در نیمه دوم قرن بیستم متداول شد. پیشتر از آن، این شکل از تشابه و همانندی وجود نداشت و رهبران دینی هم چنین قدرت نظارتی بر مردم نداشتند. برعکس، تا حدود 1850 رهبران همگی سکولار بودند. باید به خاطر بیاوریم که شهروندان مسیحی، دروزی، شیعی و سنی هنوز در 1820 در کنار هم و با هم بر علیه نظام غیر عادلانه مالیات بشیر دوم دست به شورش زدند. یک چنین اتحادی امروزه غیر قابل تصور است.

قنطره: چه چیزی باعث انجماد مبتنی بر کنفسیونالیسم شد که در حال حاضر به نظر می رسد به بالاترین حد خود رسیده است؟

طرابلسی: قبل از هر چیز استعمار فرانسه نقش موثری در ایجاد آن داشت که جنگ بر ضد اقلیت های قومی ـ دروزی ها، علوی ها، شیعیان و امثالهم ـ را موجه جلوه می داد. در نهایت قرار داد طائف بود که فرقه گرایی را به توسط ایجاد نظامی که در آن هر کنفسیون مدعی یکی از موقعیت های اصلی در حکومت است نهادینه ساخت. رئیس جمهور کشور باید یک مسیحی مارونی باشد، نخست وزیر مسلمان سنی و رئیس مجلس مسلمان شیعی. این سیستم تا زمانی که داورنهایی در هیئت رئیس جمهور سوریه ـ مطابق با قرار داد طائف ـ عمل می کرد کما بیش مفید واقع می شد. اما هنگامی که در 2005 این پناهگاه نهایی هم به پایان کار خود رسید ضعف سیستم کاملاً آشکار گردید. تمامی منطق آن مبتنی بر اصل وحدت نظربود. هر کس  می بایست از یک طرح طرفداری کند یا برای هر حزب واحد مقدور بود که آن را وتو نماید. این یک نظام به تمام معنا مبتلا به اسکیزوفرنی است که به طور اجتناب ناپذیری به بن بست کشیده می شود.

قنطره: کتاب شما با طائف به پایان می رسد. چرا شما دوره پس از جنگ با رفیق حریری را به آن اضافه نکردید؟  

طرابلسی: این دوره به ما بسیار نزدیک تر از آن است که بتوان آن را در یک کتاب تاریخی قرار داد. من این دوره را به طور مجزا مورد بررسی قرار خواهم داد و قصد دارم بیم و هراس های جنگ داخلی از 1975 تا 1998 را هم در آن بگنجانم که هنوز به دقت مورد بررسی قرار نگرفته. هرکس تاریخ خودش را نشناسد با این خطر مواجهه است که آن را تکرار کند.

قنطره: شما با نوشتن این کتاب برخی از حساس ترین موضوعات ممکن را مورد بررسی قرار دادید. برای شما آرزوی موفقیت دارم و به خاطر این مصاحبه از شما بسیار متشکرم.

http://www.qantara.de/webcom/show_article.php/_c-476/_nr-915/i.html

http://www.qantara.de/webcom/show_article.php/_c-468/_nr-878/i.html

1: نظام حکومتی که در آن قدرت سیاسی و تشکیلاتی به نسبت قدرت جمعیت های دینی تقسیم می شود. مترجم.

2: موافقت نامه طائف یا پیمان آشتی ملی، قراردادی که در طائف در عربستان سعودی در 1989 و برای پایان دادن به جنگ داخلی و بازگشت به وضعیت عادی بسته شد. مترجم.