چه گوارای واقعی

گای سورمن

برگردان علی محمد طباطبایی 

 

تاریخ به روایت هالیوود غالباً چیز مهملی از آب در می آید، لیکن تهیه کنندگان سینمایی معمولاً آنقدر درایت دارند که اعمال جنایتکاران و دگرآزاران را ماستمالی نکنند. با این وجود محتوای فیلم جدید استیون سودربرگ در باره چه گوارا چنین است و حتی از آن هم بدتر.

انقلابی رومانتیکی به نام " چه " که توسط بنچیو دل تورو و در فیلم سودربرگ به نمایش در می آید هرگز وجود واقعی نداشته است. این قهرمان چپگراها با آن ریش و موهای بلندش ـ در واقع تصویری که دیگر خاصیت نمادین یافته و همه جا بر روی پیراهن ها و لیوان های دسته دار نقش بسته است ـ افسانه ای است که خالق آن تبلیغات چی های فیدل کاسترو بودند: آمیزه ای از دون کیشوت و رابین هوود.  

مانند تمامی داستانها، افسانه ی فیدل در باره « چه » نیز با واقعیت های تاریخی شباهت های سطحی بیشتر ندارد، هرچند داستان واقعی به مراتب تیره تر است. شاید بعضی از رابین هوود ها ثروتمندان را لخت کرده باشند و برای آن که ردپایی از خود باقی نگذارند، مقداری از اموال مسروقه را به فقرا داده باشند. در اسپانیای قرون میانه شوالیه های دون کیشوت مانندی احتمالاً در نواحی روستایی پرسه می زدند و آن مناطق را نه از وجود اژدها، بلکه از اندک باقی مانده های  نیروی مسلمانانان پاک می کردند. 

در باره ی چه گوارای افسانه ای نیز همین قول صادق است. به نظر نمی رسد که هیچ نوجوانی که بر ضد جهان یا در مقابل والدین خود سر به شورش گذارده است بتواند در برابر تصویر اغوا کننده ی " چه " مقاومت کند. فقط کافی است که پیراهنی با نقش او به تن کنیم تا از کوتاه ترین و ارزان ترین شیوه ممکن نشان دهیم که در طرف درست تاریخ ایستاده ایم.

و آنچه برای نوجوانان معتبر است، به نظر می رسد که در مورد کارگردان های همیشه جوان نیز قابل استناد باشد. در دهه ی 1960 ظاهری همچون چه گوارا با ریش و کلاه بره حد اقل در حکم بیانیه ی سیاسی قانع کنننده ای بود. اما امروزه چیزی بیشتر از سازوبرگی مد روز نیست که الهام بخش حماسه ای بسیار گران از هالیوود است. و آیا پس از آن نوبت به پارک سرگرمی های " چه " خواهد رسید؟

اما بالاخره زمانی بود که یک چه گوارای واقعی نیز وجود داشت: او از این عروسک ساختگی که امروز در جای واقعیت نشسته است شهرت کمتری دارد. چه گوارای واقعی چهره ای است که از نسخه ی افسانه اش به مراتب قابل توجه تر است، زیرا او تجسم واقعی آن چیزی است که انقلاب و مارکسیسم در قرن بیستم مورد نظر داشته اند.

" چه " برای انسان مداری اهمیتی قائل نبود. در واقع هیچ رهبر کمونیستی به چنین ارزشهایی باور نداشت. کارل مارکس به طور یقین به انسان مداری باور نداشت. استالین، مائو، کاسترو و " چه " نیز دقیقاً مانند پیامبری که این مکتب را بنیان گذارده بود برای زندگی انسان ها ارزشی قائل نبودند. موضوع این بود که اگر قرار است از نو جهان جدید و بهتری ساخته شود، ریختن خون انسان ها امری اجتناب ناپذیر است. مائو هنگامی که یک بار توسط یکی از نخستین یارانش برای مرگ میلیون ها انسان طی انقلاب چین مورد سرزنش قرار گرفت این گونه پاسخ داد که روزانه چینی های بسیاری به هر دلیل جان خود را از دست می دهند، بنابراین از چه جهت مرگ انسان ها می تواند اتهامی قابل توجیه باشد؟ 

برای " چه " نیز به قتل رساندن انسان ها کار دشواری نبود. او که در آرژانتین به عنوان یک پزشک آموزش دیده بود، نه حفظ جان بلکه از بین بردن آن را انتخاب نمود. وی پس از آن که به قدرت رسید دستور مرگ پانصد نفر از « دشمنان » انقلاب را صادر کرد و آنهم بدون برپایی هرگونه دادگاه و در حالی که این افراد بدون تشخیص کامل و فقط برای اعدام کردن تعدادی از نیروهای ضدانقلاب انتخاب شده بودند. 

کاسترو که او نیز به انسان مداری باوری نداشت هرچه میتوانست انجام داد تا از اهمیت و قدرت چه گوارا بکاهد و به این ترتیب او را وزیر صنایع ساخت. و همانگونه که انتظار می رفت " چه " برای کشورش کوبا راه و روش های شوروی را برگزید: کشاورزی رو به نابودی گذارد و در سرتاسر کشور به طور پراکنده کارخانه های اشباح گونه ظاهر شدند. او کمترین اهمیتی برای اقتصاد کشور یا مردمش قائل نبود: قصد او پیشبرد انقلاب به خاطر خود انقلاب بود، درست مانند هنرمندانی که هنر را به خاطر خود هنر دوست دارند.  

درواقع " چه " بدون ایدئولوژی که به آن باور داشت مگر چیزی جز یک قاتل قتل های زنجیره ای دیگر می توانست باشد. اما او به کمک شعارهای ایدئولوژیکش توانست انسان های بیشتری را از هر قاتل قتل های زنجیره ای دیگر ـ و البته همه ی آنها را به نام عدالت ـ به قتل برساند. پنج قرن پیش احتمالاً " چه " یکی از آن سربازـ کشیش هایی می بود که مردم بومی آمریکای لاتین را به نام خدا می کشتند. او نیز به نام تاریخ کشتار را به عنوان ابزاری لازم که در خدمت هدفی والا است می نگریست.    

اما حالا فرض کنید که بخواهیم این قهرمان مارکسیست را با ملاک های خودش مورد قضاوت قرار دهیم: آیا او جهان را حقیقتاً تغییر داد؟ پاسخ این سوال مثبت است ـ اما آنچه او بوجود آورد بدتر بود. کوبای کمونیستی که او در پدیدآوردنش سهیم است شکستی است انکارناپذیر و بی کم و کاست و اکنون این کشور به مراتب فقیرتر و به مراتب ناآزادتر از دوره ی قبل از « آزادشدنش » می باشد. علی رغم اصلاحات اجتماعی که چپگراها در باره ی کوبا در بوق و کرنا می دمند، نرخ باسوادی آن کمتر از دوره ای است که کاسترو هنوز به قدرت نرسیده بود و نژادپرستی بر علیه جمعیت سیاه در رژیم قبلی شیوع کمتری داشت. درواقع امروزه در کوباه احتمال آن که افراد و شخصیت های مهم دولتی آن از نژاد سفید باشند بسیار بیشتر از دوره ی باتیستا است.

در خارج از مرزهای کوبا، افسانه ی " چه " الهام بخش هزاران دانشجو و فعال سیاسی در سرتاسر آمریکای لاتین بود و باعث گردید که آنها جان خود را در نبردهای چریکی بی باکانه از دست بدهند. نیروهای چپ که ندای افسونگرانه " چه " آنها را برانگیخته بود، مبارزه مسلحانه را به جای شرکت در انتخابات پذیرفتند و به این ترتیب راه دیکتاتوری های نظامی را باز کردند. و می توان گفت که آمریکای لاتین هنوز هم نتوانسته است خود را از پیامدهای ناخواسته چه گوارائیسم نجات دهد. 

در واقع امروز که پنجاه سال از انقلاب کوبا می گذرد آمریکای لاتین هنوز هم دچار چند دستگی است. آن کشورهایی که اسطوره " چه " را کنارگذارده و راه دموکراسی و بازارآزاد را انتخاب کردند ـ از قبیل برزیل، پرو و شیلی ـ وضع و حالشان از همیشه بهتر است: برابری، آزادی پیشرفت های اقتصادی پا به پای هم به جلو رفتند. برعکس، آن کشورهایی که به اهداف " چه " وفادار باقی ماندند ـ مانند ونزوئلا، اکوادور و بولیوی ـ دقیقاً همین اکنون در آستانه جنگ داخلی قرار گرفته اند.

چه گوارای واقعی که بیشتر وقت خود را در مقام رئیس بانک مرکزی کاسترو با نظارت بر اعدام مخالفین گذراند استحقاق آن را دارد که بهتر شناخته شود. شاید اگر فیلم حماسی و دو بخشه سودربرگ در باره " چه " اثری موفق و پرفروش از آب درآید، کسانی که در ساختن این فیلم سرمایه گذاری کرده اند علاقمند به ساختن ادامه این فیلم گردند، البته این بار بسیار با دیدی واقع گرایانه تر. یقیناً برای ساختن « چه: داستانی ناگفته » به اندازه کافی مواد و مصالح وجود دارد.  

گای سورمن فیلسوف و اقتصاددانی فرانسوی است و نویسنده کتاب « امپراتوری دروغ ».   

The Real Che Guevara

by Guy Sorman

Project Syndicate, 2009