سرعت، عظمت و خشونت

برنارد شولتز

برگردان علی محمد طباطبایی 

 

یک صد سال پیش از این یک ایتالیایی به نام مارینتی در روزنامه ی فیگارو که در پاریس منتشر می شد مانیفست مشهور خود را منتشر کرد: تولد فوتوریسم. مانیفست او مدیحه ای برای عصر مدرن بود و طولی نکشید که سرانجامش به رابطه ای عاشقانه با فاشیسم منتهی شد.  

هرگاه آثار هنری متعلق به فوتوریست ها در جایی به نمایش گذاشته می شود، عنوان اصلی روزنامه ی پاریسی فیگارو از تاریخ 20 فوریه سال 1909 همچون یک نماد بسیار مهم عرضه می گردد. بیانیه ی فوتوریستی یا Manifeste du Futurisme مقاله ای دو ستونه بود که در کنار اخبار مهم مسائل داخلی و خارجی روز خود را به نمایش گذارده بود. فیلیپو توماسو مارینتی مبلغ یک جریان جدید هنری بود که در این مقاله به ارج گذاری از عصر مدرن می پرداخت، و آنهم در شرایطی که در آن دوره در میهنش ایتالیا عصر مدرن تازه در ابتدای راه خود بود. وی در این بیانیه ی خود می نویسد که یک ماشین مسابقه از تندیس الهه پیروزی ساموترا به مراتب زیبا تر است، و این در حالی است که یقیناً خوانندگانن فیگارو می دانند این تندیس باقی مانده از یونان باستان از جمله ارزشمندترین آثار هنری موزه لوور است. مارینتی زیبایی سرعت را ارج می گذارد و روی سخنش تجمعات بزرگ انسانی است: ما سرود جریان رنگارنگ و پرطرفدار انقلاب را در پایتخت های بزرگ جهان می خوانیم و شجاعت، بی باکی و نافرمانی اجزا اصلی شعر ما خواهند بود.      

مارینتی که خودش یک نویسنده بود از ادبیات سخن می گفت. فوتوریسم به باور او قرار نبود که یک طرح هنری دیگر و مبتنی بر زیبایی شناسی و صرفاً محدود به هنرهای تجمسی باشد و این از نظر مارینتی خصوصیت ویژه ی فوتوریسم در مقایسه با جریان های دیگر هنری بود. او بر آن بود که این سبک جدید هنری به درون تمامی تجلی های زندگی نفوذ کند و از خود زندگی با تمامی نیرو و خشونتی که داشت تجلیل به عمل آورد. به این ترتیب او در نهمین تز مانیفست خود می نویسد: « هدف ما ستایش از جنگ ـ این تنها مایه سلامتی جهان ـ نظامی گرایی، میهن پرستی و اقدام نابودگرانه ی آنارشیست ها است، یعنی ارج گذاری بر این ایده های زیبا که انسان جان خودش را فدای آنها می کند ».     

و با وجود خصوصیت پیشگویانه ی سخنان او، هنگامی آگوست 1914 فرارسید آنها به واقعیت خونین تبدیل گریدند. و این موضوع هم نباید ما را متعجب سازد که وقتی نسل اول مدرن های اروپایی در میدان های نبرد جنگ جهانی اول جان خود را از دست دادند نسل دوم فوتوریست ها  همراه با مارینتی به فاشیسم موسولینی پناه آوردند و بازهم نباید متعجب شویم که چگونه علی رغم آن که فوتوریسم تمامی نشئگی مبتنی بر آینده خود را در جنگ جهانی ول از دست داده بود اما همچنان پابرجای ماند. در هر حال در میانه ی سالهای 1909 و 1914 فوتوریسم الهام بخش هنر آوانگارد در تمامی اروپا بود.

اما علت آن که مارینتی مانیفست مشهور خود را در پاریس منتشر ساخت تفوق هنری پایتخت فرانسه بود. با توجه به اهمیتی که شهر پاریس از جهت موقعیت هنرمندان معاصر پیدا کرده بود هر تجربه جدیدی که در چارچوب هنر معاصر در این شهر مطرح می شد خود را از سایر نقاط دیگر اروپا متمایز می ساخت. موضوعات مورد توجه نقاشان کوبیست طبیعت بی جان و چهر پردازی بود و همانگونه که در کتاب های تاریخ هنر می نویسند آنها مدل های نقاشی خود را به قطعات کوچک تجزیه می کردند. اما هدف نقاشان فوتوریست که همگی از قشرهای بالای طبقه متوسط بودند مطابق با آنچه خود اعلام می کردند چیزی کمتر از « تجدید بنای جهان » نبود.

آن شیوه ی نقاشی که سبک فوتوریسم در نمایشگاه های روزگار خود ما پیوسته به آنها تقلیل می یابد در ادامه ی همان شیوه های نقاشی مدرن است. فوتوریسم ترسیم اشیاء و موضوعات مورد علاقه خود از زوایای گوناگون را از کوبیسم اقتباس کرده است، اما ترکیب رنگ ها و روش قلموزنی تحت تاثیر سبک ایتالیایی « Divisionismus » قرار دارد، همان سبکی که پس از دوره فوتوریست ها برای چندین دهه همچنان در فراموشی باقی مانده بود. اما فوتوریست ها از سبک سمبولیسم نیز بی نصیب نماندند و بعضی از موضوعات آثار خود را از آنها اقتباس کردند. این را می توان در مجموعه تابلوهای اومبرتو بوچینی به نام « حالت های روحی » مشاهده کرد و در تابلویی از کارلو کارا با نام « به خاک سپاری آنارشیستی به نام گالی » از سال 1911 آنچه را مشاهده می کنیم که بیانیه فورتوریستی خواهانش بود.    

اما برای بنیان گذار سبک فوتوریسم بیش از هرچیز دیگر عقب ماندگی کشور ایتالیا بود که مایه ننگ و بدنامی بود: « ما می خواهیم که این کشور را از غده های سرطانی چون استادان دانشگاه ها، تاریخ نگاران، راهنماهای جهانگردان و عتیقه شناسان آزاد سازیم. هدف ما رها کردن کشور از تعداد بیشمار موزه هایی است که همچون گورستان همه جا را به اشغال خود درآورده اند. » البته آنها به این هدف های خود نرسیدند و امروزه نقاشی های آنها در تمامی موزه ها به عنوان انقلابی بدون نتیجه و سرگرم کننده بر روی بوم به نمایش گذاشته شده اند.   

در این میان رقابتی نیز میان کشور ها در این باره که فوتوریسم به کدام کشور تعلق دارد درگرفته است. مرکز هنری پومپیدو در پاریس مدت ها است که آن را به عنوان هنری فرانسوی می شناسد و بر این ادعا است که این سبک از کوبیسم آغازین بیرون آمده است و بعدها هنرمند فرانسوی روبرت دلونی آن را ادامه داده. پیشتر موزه پوشکین در مسکو برای آن که تعلق فوتوریسم به کشور خود را به اثبات رساند به  سبک اصیل روسی موسوم به Kubo-Futurismus اشاره کرده بود و وارد رویارویی با ایتالیایی گردید. و آنچه برای هنردوستان آلمانی در این رابطه خاطره انگیز است خویشاوندی های سبک اکپرسیونیسم جنوب آلمان به « سوار کار آبی » با کارهای دلونی فرانسوی است و از آن طریق رابطه اش با فوتوریسم. 

امروزه این موضوع جلب نظر می کند که آثار اولیه فوتوریست ها با ادعایی که آنها نسبت به مدرنیته داشتند به ندرت همخوانی دارد. تابلوهای کارا (Carrà) از ترن های خیابانی و لوکوموتیوهایی که  در حال حرکت هستند ما را به دستاوردهای عکاسی از موضوعات درحال حرکت ارجاع می دهند که برای فوتوریست ها مسئله ی تازه ای نبود. در عین حال یک شیوه ی عکاسی فوتوریستی نیز زمانی وجود داشت که موضوعات آن تجربیات بصری با اشیاء در حال حرکت با سرعت های بالا بودند. و البته در کنار آنها باید از موسیقی فوتوریستی ذکری به میان آورده شود که بعضی به آن نقاشی صدا نیز گفته اند که تشکیل می شد از دستگاه های مکانیکی ابداعی که کارشان سروصدا درآوردن بود و یا به عبارتی تقلید صداهای دنیای ماشین ها. به نظر می رسد که در این شیوه های عملی ـ تجربی نقطه نظرات فوتوریست ها به مراتب بهتر از آنچه می تواند با نقاشی نشان داده شود در مرض دید قرار می گیرند. از قضا نقاشی از عهده ی نشان دادن نوظهوری و مدرن بودن جنگ های جهانی برنیامد که مانیفست مارینتی تا آن اندازه مشتاق آن بود. نقاش بریتانیایی کریستوفر نوینسون در 1915 تابلویی را نقاشی کرد که عنوان آن « بازگشت به سنگر ها » بود و در این تابلو برای آخرین بار سرخی رنگ شلوارهای سربازهای فرانسوی قبل از آن که رنگ آنها به خاکستری تبدیل شود جلب نظر کردند (1). و او در همان سال تابلویی با عنوان « نازنجک در حال انفجار » را نقاشی کرد که آتش بازی درحال درخشیدنی را نشان می داد. 

در هر حال سبک فوتوریسم اکنون به میراث مشترک فرهنگ اروپایی تبدیل شده است. بعدها روبرت و سونیا دلونی در تابلوهای خود « منشورها » و « پنجره ای رو به شهر » این سبک را به لکه های رنگی بسیار ملون تبدیل کردند و در سال 1932 به مناسبت دهمین سال به قدرت رسیدن فاشیست ها در ایتالیا ـ کشوری که این ایدئولوژی سیاسی در آن به دنیا آمد ـ نمایشگاه نقاشی افتتاح گردید که درحکم پیروزی دیرهنگام برای زیبایی شناسی فوتوریستی بود: سرعت، عظمت و خشونت.

و به این ترتیب تا همین امروز فوتوریسم گرامی داشته می شود: به عنوان تجلیلی از عصر مدرن در جلوه های قابل مشاهده اش. هرچند شاید بزرگترین دستاوردهای این سبک را باید در جای دیگر یعنی در شکل های غیرقابل رویت موسیقی و فن شعر منظور نمود: در صدای بم ماشین هایی که سروصدا در می آورند و در متداول شدن سروصدا، وزن و بو به همانگونه که در 1912 مارینتی خواسته بود و البته در « مانیفست فنی ادبیات فوتوریستی » . تا پیش از آن که فن آوری به جایگاه مسلط امروزی خود رسیده باشد، فوتوریسم حاضر بود.     

1: رنگ شلوارهای سربازان فرانسوی ابتدا قرمز روشن بود و علی رغم آن که بسیاری معتقد بودند چنین رنگی نمی تواند برای مخفی ساختن سربازان از دید دشمن مناسب باشد، به علت یکی گرفتن رنگ قرمز با سمبل ملی فرانسوی ها مقامات مسئول حاضر به تغییر دادن این رنگ نبودند تا آن که تلفات بسیار بالای فرانسوی ها در ابتدای جنگ جهانی اول بالاخره مخالفین را به سر عقل آورده و رنگ قرمز با خاکستری جایگزین گردید. مترجم.   

Gewalt, Grandezza, Geschwindigkeit

http://www.tagesspiegel.de/kultur/Marinetti-Futurismus-Faschismus;art772,2733689