معمای سرمایه

چرا سرمایه داری در غرب پیروز است و در هرجای دیگر ناکام

فصل اول از کتاب معمای سرمایه اثر هرناندو د سوتو

برگردان علی محمد طباطبایی

بخش اول

زندگی نامه ی هرناندو د سوتو (از موسسه ی کاتو):

بسیار نادر است یافتن آن اقتصاددانی که هدف تلاش هایی برای بمب گذاری و سوء قصد تروریستی قرار گرفته باشد، اما هرناندو د سوتو یک اقتصاددان معمولی نیست. وی در ابتدا کار خود را در کشورش پرو و با تحقیقات بر تصوری انقلابی آغاز نمود که در سراسر جهان فقیر بدون عکس العمل نماند: فقدان حقوق رسمی و قانونی مالکیت به عنوان منبع فقر در کشورهای فقیر. ده ها سال فعالیت پیشگام او برای شخصیت های برجسته ی سیاسی کشورها از یک طرف و آنچه وی از طرف دیگر شخصاً در خیابانها به نمایندگی از حقوق مالکیت برای مردم فقیر انجام داد، باعث تحسین جهانی و شناسایی او گردید.

در 1999 نشریه ی تایم د سوتو را به عنوان یکی از پنج نفر نوآور اصلی آمریکای لاتین در قرن 20 انتخاب نمود. نشریه ی Fobes او را به عنوان یکی از 15 مبتکر برجسته و « کسی که آینده ی شما را به کلی عوض می کند » تعین نمود. نیویورک تایمز در باره ی او نوشت که « رهبران کشورهای فقیر، یکی از امیدوار کننده ترین چیزهایی که در این سالها شنیده اند همین اصول اقتصادی د سوتو است ». نشریه ی اکونومیست موسسه ای که وی با نام « آزادی و دموکراسی » (ILD) ایجاد کرده بود را به عنوان یکی از دو موسسه ی طرازاول جهان در مشاوره شناخت.

د سوتو ابتدا در کشور خودش پرو بود که کار اصلی خود را آغاز نمود. در 1979 وی که اکنون 38 سال داشت پس از موفقیت در پیشه ی تجارت در اروپا به کشورش پرو که از فقر شدید و سالهای طولانی حکومت نظامی در رنج بود بازگشت. او که اکنون به انداز کافی برای بازنشستگی خود امکانات مالی تهیه کرده بود تصمیم گرفت که زندگی اش را وقف حل معمای توسعه در کشورهای فقیر کند: چرا بعضی از کشورها ثروتمند هستند و بقیه فقیر؟ وی می دانست که مردم پرو از جهت انرژی لازم برای تجارت و کسب و پیشه کمبودی ندارند. اقتصاد پر جنب و جوش و غیر رسمی شهر لیما خود گواه بر این نظر بود. مشکل فقدان خود ملک و دارایی هم نبود. از روستاها گرفته تا حلبی آبادها، مالکیت زیر سیطره ی نظامی از حقوق مالکیت قرار داشت که از راه های غیر رسمی شکل گرفته و مورد تصدیق و تایید همگان بود. اما همانگونه که د سوتو در کتاب خود « راه دیگر » (منتشره در 1986) توضیح می دهد، این مالکین دوفاکتو (بالفعل) از اقتصاد رسمی و قانونی محروم بودند ـ و این همان ریشه ی معضل اصلی است. به گفته ی وی در کتاب دیگرش معمای سرمایه « آنها خانه داشتند اما فاقد حقوق مالکیت بودند، محصول زراعی داشتند اما سند نداشتند، تجارت می کردند، اما در شرکت هایی بدون حقوق قانون تجارت ».

در 1980 د سوتو موسسه ی آزادی و دموکراسی را ایجاد نمود. او و همکاران محققش هر چقدر بیشتر به تحقیق می پرداختند، بیشتر متوجه این قضیه می شدند که به دست آوردن تایید قانونی حقوق مالکیت فردی از طریق درآویختن با حکومت پرو اگر غیر ممکن نیست لیکن حقیقتاً کاری بسیار کلافه کننده است.

د سوتو به عنوان یک فعال و سپس مشاور پرزیدنت آلبرتو فوجی موری در اوایل سالهای دولت او، حرکتی را آغاز نمود تا به این ترتیب روستائیان فقیر کشورش از اقتصاد سایه بیروت آمده و استعداد و توانایی آنها شکوفا شود به طوری که بتوانند در نهایت به ایجاد ثروت بپردازند، یعنی طرحی که امروز نیز همچنان ادامه دارد.   

پس از فعالیت اولیه در میهنش پرو، اکنون د سوتو را می توان دید که در سرتاسر جهان به مسافرت می پردازد و با سران فعلی و آینده ی سیاسی کشورها ملاقات می کند. ویسنته فوکس رئیس جمهور مکزیک هنگامی که فرماندار ایالات گواناجواتو بود د سوتو را به همکاری دعوت نمود و هنوز هم این کار مشترک برای ایجاد اصلاحاتی در قوانین مالکیت ادامه دارد. فرزند رئیس جمهور مصر جمال مبارک از جمله جویندگان مشورت های د سوتو است و اکنون در مصر طرحی مبتنی بر نظرات د سوتو برای حقوق مالکیت در حال پیاده شدن است. رئیس جمهوران فیلیپین ژوزف استرادا و گلوریا آرویا د سوتو را برای کمک به کشور خود فراخواده بودند. نیویورک تایمز گزارش می کند که روسای جمهور کشورهای آفریقایی مرتب در حال ایجاد ارتباط از راه دور با وی هستند.

د سوتو به سران این کشورها می گوید که مشکل شهروندان فقیر آنها فقدان حقوق مالکیت قانونی برای دارایی هایی است که در اختیار آنها می باشد، از همین رو آنها نمی توانند آن دارایی ها را به عنوان وثیقه مورد استفاده قرار داده و از بانک ها وام دریافت کنند تا به این ترتیب بتوانند کار و کسب خود را توسعه دهند یا وضعیت ملک و دارایی خود را بهبود بخشند. او و دستایارنش مقدار « سرمایه ی مرده » در دارایی های بدون سند را که در اختیار مردم فقیر جهان است برآورد کرده اند « حد اقل 3/9 تریلیون دلار » ـ مبلغی چنان زیاد که مقدار کمک های خارجی که به کشورهای در حال توسعه از 1945 اختصاص یافته را ناچیز جلوه می دهد.

هرناندو د سوتو به واقع درک ما را از علل ایجاد ثروت و دارایی شدیداً دگرگون کرده است. در حالی که بسیاری از محققین به اهمیت حقوق مالکیت در بالابردن استاندارهای زندگی مردم اشاره کرده و آن را تشریح کرده اند، اما د سوتو این پرسش دشوار را مطرح ساخته است که آن چه چیزی است که باعث می شود حکومت حقوق مالکیت و نقش آن در جوامع مردم فقیر را مورد تایید قرار دهد. آیا آنها می توانند نظارت صرفاً فیزیکی « فراتر از قانون » بر ملک و دارایی را به سرمایه تغیر ماهیت دهند، یعنی همان کلید توسعه ی پایدار اقتصادی؟   

د سوتو تصریح می کند که آنها می توانند به موقعیت قانونی نائل شده و رهنمون هایی را برای « فرآیند سرمایه سازی » برای کشورهای فقیر توسعه دهند. هرناندو د سوتو چه در عملکردها و چه در کتاب هایش « راه دیگر » و « معمای سرمایه » بسیار بیشتر از آن که فقط درس های اقتصادی در باره ی مسائل قدیمی داده باشد انجام داده است. او هم پرسش های جدیدی مطرح ساخته و هم درک نو و امید تازه ای برای تبدیل فقر به ثروت فراهم آورده است.

د سوتو نه فقط در کشورهای فقیر محبوب است که مورد حمایت و تایید بسیاری از مراکز با نفوذ غربی می باشد ـ از لیبرال های چپ تا محافظه کاران. رئیس جمهور سابق آمریکا بیل کلینتون، سناتور بیل برادلی، برنده ی جایزه ی نوبل اقتصادی میلتون فریدمن و نخست وزیر سابق انگلستان مارگارت تاچر همگی وی را مورد ستایش و تمجید قرار داده اند. رئیس بانک جهانی جیمز ولفن سون وی را همراه خود به سفری به روسیه برد که متعاقب آن د سوتو با رئیس جمهور روسیه ملاقات نمود.

د سوتو کار خود را به جهان روشنفکری محدود نساخته است. او را می توان دید که به طور خستگی ناپذیر در میان خیابان های شلوغ و دهکده های فقیر هائیتی، پرو، مصر و بالی در حال فعالیت است، در شرایطی که وی با گارگران مزرعه، فروشندگان بازار سیاه، فروشنده های دوره گرد، پیشه وران محلی و کارگران کارخانه ها در حال صحبت می باشد. فعالیت وی در ILD دولت های کشورهای در حال توسعه را به سوی ساده سازی و کارآمد تر ساختن فرآیند اعطای حقوق مالگیت راهنمایی می کند.

بخاطر تلاش های او، گروه تروریستی مارکسیستی پروئی « راه درخشان » وی را هدف ترور های خود قرار داده است. دفتر موسسه وی با بمب منفجر گردیده و اتوموبیلش به رگبار بسته شد. اما امروز راه درخشان در شرف نابودی است، و د سوتو همچنان زنده و همواره مدافعی پرشور. تسلیم حقوق رسمی مالکیت به مردم فقیر می تواند آنها را از تاثیر عوام فریب ها نجات داده و به درون نظم گسترده اقتصاد مدرن جهان وارد سازد. چالش د سوتو و هنر اصلی زندگی او را می توان در این گفته ی وی خلاصه کرد: « آیا می توانیم سرمایه داری را فراگیر ساخته و به انحصار مردم فقیر توسط چپ ها خاتمه داده و نشان دهیم که این نظام اقتصادی نیز می تواند با (منافع) مردم فقیر منطبق گردد؟ ».