تخیلات خلاق (بخش اول)

 

یکی از معروفترین تابلوهای آدولف منزل نقاش آلمانی از دوره رمانتیک

   از آنجا که برای رمانتیک ها واقع گرایی هرگز هدفی در خود تلقی نمی گردید بلکه واسطه ای بود که می خواست از حجابی که بر روی جهان مادی پرده کشیده است فراتر رود، طبیعت گرایی آنها نیز پیوسته در مرز والایی و بلند مرتبگی به لرزه در می آمد. برای رمانتیک ها این طبیعت بود که سرچشمه ی الهام محسوب می شد. آنها همان اندازه شیفته ی رخدادهای مصیبت بار و پرآشوب بودند که اتفاقات شاد و صمیمانه نظر آنها را جلب می کرد. علاقه و توجه آنها به پدیده های طبیعی از تمامی تصویرگری های رمانتیک نسبت به طبیعت که در دوره های پیشین انجام شده بود به روشنی متمایز بود. همان شکافی که کارل لایل و وردز ورث را از رمانتیک خردگرای تامسون جدا می ساخت، کونستابل را از گینزبورو و بتهوون را از ویوالدی تفکیک می نمود. ویوالدی مجموعه ای از چهار ویولون کنسرت با عنوان چهارفصل ساخت که در آنها شکل ظاهری طبیعت تقلید شده بود. سازهای زهی در این اثر حالت سرخوردن بر روی یـخ را تداعی می کنند و اصوات گـرم و مرتعـش آسایش در کناری بخاری دیواری در روزی زمستانی را در خاطر زنده می سازند. او طبیعت را با شوخ طبعی برای زمینه ی کاری خود انتخاب کرد تا از این طریق بر مهارت و استادی در تک نوازی ویولون تاکید بیشتری گذارده باشد. اما بتهوون بر خلاف او ما را به همراه سمفونی پاستورال و به کمک همکاری و ارتباط اصوات در مرکز طبیعت می نشاند. ما پرندگان را می شنویم که می خوانند، صدای نهرهای جاری به گوش ما می رسد، زارعین می رقصند و رعدهایی از دوردست با ابرهایی که به حالت طوفان ورم کرده اند خبر از شیطنت آمیزی طبیعت می دهند. در این اثر طبیعت برای موسیقیدان و شنونده تبدیل به معنویتی درونی می شود.

     جنبه معنوی بخشیدن به طبیعت در فرآیند آفرینش هنری هسته ی فرضیه ی رمانتیک در خصوص خیال پردازی است. گذر فصل ها موضوع کنسرت ویوالدی  و اشعار تامسون نبود بلکه  طبیعت بیشتر به عنوان تصوری برای بیان مقاصد والاتر مورد استفاده قرار می گرفت. مضمون اصلی فعالیت انسانی بود. مطابق با فرضیه ی کلاسیک در خصوص فن شعر و هنر نقاشی، « حقیقت » در بیان مضمون هایی با تعادل و تناسب لازم قرار دارد. و منظور انگر از تابلوی اودالیسک نیز همین اصل بود. اما برای رمانتیک ها فرآیند آفرینش هنری لحظه ی بصیرت یا کشف و شهود ( Vision ) بود که حقیقت مخصوص خود را می طلبید. موضوعات آنها شعر، تصویر یا ساخت موسیقیایی بود. این همان حقیقت تابلوی زنان الجزیره است، آنگونه که دلاکروا آنرا تجربه کرده و دیده بود، کنشی از بصیرت که برای خود و فقط بخاطر خواسته ی خود وجود داشت. بازنمایی مطابق با واقعیت از نور و سایه وسیله ای بود برای تاکید بیشتر بر اثرات چنین بصیرت شاعرانه ای. هنرمند کلاسیک نسبت به مضمون های اثرش رویکردی کمتر یا بیشـتر عینـی داشت. آنها در محدوده ی خطوط انحنا دار مشخص، موضوعات مناسب برای تصویر تاریخی را بیرون می کشیدند، اما رمانتیک ها در قدم اول الهام را جستجو می کردند و مضمون های آثارشان را تقریباً همیشه به یاری اتفاق پیدا می کردند. 

     رمانتیک ها اشتیاق شدیدی برای لحظه ای از احساسات تند و شدید داشتند، احساساتی سرشار از تجلی و ظهور خویشتن نگری آنهم به هر بهایی که فراهم می شد. فرآیند الهام و آفرینش توسط شعرای انگلیسی به وضوح توصیف شده بود: توسط بلیک که متعلق بود به نسل بنیامین وست، در     وردز ورث و کولریچ که در روزهای پرهیجان انقلاب فرانسه به کمال هنری رسیدند، و کیتس، شلی و بایرون که یک نسل جوان تر بودند.

     تجربه ی شهودی صحنه پردازی طبیعت و دگرگونی آن در مفهومی منطبق با حقیقت همگانی مضمونی مرکزی در اشعار وردز ورث بود. کیتس در « چکامه ای برای بلبل » پروسه آفرینش هنری و خلاء پر از اندوه و درد را توصیف می کند که درست به دنبال لحظه آگاهی توسعه یافته ایجاد می شو. دقیقاً به همین خاطر است که صورت بندی یک ایده این نتیجه را به دنبال خواهد داشت که شاعر دوباره از گرما و هیجان الهام محروم بماند. نزاع میان حقیقت و خیال در آفرینش هنرمندانه ناپدید گشت آنهم بدون این که در سطحی انسانی حل شده باشد. کولریچ در باره ی نا امیدی عمیقی که به هنگام ناپدید شدن تکانه های خلاقیتش در وجودش حس می کرد چنین نوشت: 

     غمی بدون درد، ملالی تیره و پر از اندوه 

     غصه ای خاموش گشته، بی حرکت و خواب آلود 

     نه راهی به بیرون از طبیعت دارد نه مرهمی 

     درکلام، نشانه ها یا اشک ها . . .  

                        دلشکستکی ،یک چکامه